Agrarisch Ondernemer van het Jaar: passie, visie en lef, daar gaat het om

De inschrijving voor de verkiezing van de Agrarisch Ondernemer van het Jaar (editie 2023) is geopend. Sjaak van der Tak ziet ernaar uit om als voorzitter van de jury de deelnemers weer langs de maatlat te leggen. Het zijn namelijk om mooie bedrijven, om ondernemers die hun nek uitsteken en doordacht experimenteren.

Het is voor hem een genot de motivaties van de inzenders te lezen en later bij de genomineerde bedrijven op bezoek te gaan. Over het erf te lopen, de kas in, het gewas te bekijken. En vooral om met de ondernemers te praten. Bij boeren en tuinders op bezoek, leden en niet-leden van zijn organisatie, hij doet het graag. En vaak. In 2021 zo’n 160 keer, dit jaar tot nu toe circa 120 keer. Daar waren trouwens ook oud-winnaars van de Agrarisch Ondernemer van het Jaar bij.

Oud-winnaars

Wie de lijst van oud-winnaars bekijkt, ontdekt algauw dat bijna alle agrarische sectoren wel met een nummer één zijn vertegenwoordigd. We vinden varkenshouders en pluimveehouders in de lijst van winnaars terug, melkveehouders en akkerbouwers, glastuinders en bloembollenkwekers. Ze komen uit alle hoeken van het land, van de zandgronden in het oosten en zuiden tot het veenweidegebied in het westen en de klei in het noorden.

Juryvoorzitter Van der Tak

LTO-voorzitter Sjaak van der Tak (66) is net als vorig jaar juryvoorzitter. Hij is al decennialang politiek en bestuurlijk actief. Van 1996 tot 2004 was Van der Tak wethouder van Rotterdam. Vervolgens werd hij burgemeester van de fusiegemeente Westland (2004-2017). In oktober 2017 werd hij benoemd tot voorzitter van Glastuinbouw Nederland. In januari 2021 volgde hij de in mei 2020 teruggetreden LTO-voorzitter Marc Calon op.

De jury bestaat verder uit Rens Buchwaldt (lid Raad van Bestuur Wageningen UR), Alexander van der Lely (voorzitter Raad van Toezicht Lely Holding), Nicolette Klijn (directeur Skal Biocontrole), Marc Jansen (directeur Centraal Bureau Levensmiddelenhandel), Jan Vullings (hoofdredacteur Boerderij, Food&Agribusiness en Groenten&Fruit) en de winnaar van afgelopen editie Joost van Strien.

Pluriform gezelschap

Er was bij de vorige verkiezing discussie tussen de verschillende juryleden. Dat is logisch, zegt Van der Tak. “Ze komen uit verschillende hoeken, hebben een andere visie over ondernemerschap en over de toekomst van de agrosector. Een pluriform gezelschap, eigenlijk net zoals de land- en tuinbouw in Nederland.”

Vorig jaar werd het biologisch-dynamische akkerbouwbedrijf Zonnegoed uit Flevoland winnaar, een bedrijf dat principieel geen organische mest gebruikt. Een vegan-akkerbouwbedrijf als nummer 1, dat was een gedurfde keus van de jury, geeft Van der Tak toe. “Daar heb ik wel wat vragen over gehad, zeker. Maar dit bedrijf stak er wat betreft ondernemerschap, lef en visie bovenuit. De sector is ontzettend divers, Zonnegoed is een mooi voorbeeld van die diversiteit.”

Kansen pakken

Er komt van alles op de landbouw af; stikstof, waterkwaliteit, klimaat, noem maar op. In deze tijd zo’n verkiezing organiseren? “Juíst nu”, zegt Van der Tak. “Onze sector doet ertoe. Vorig jaar is het aandeel van de landbouw in de economie weer gegroeid. Dat hebben onze ondernemers dus voor elkaar gekregen. Het is geen makkelijke tijd, maar veel boeren en tuinders bewegen mee, zien dat er een transitie nodig is en pakken hun kansen. Met deze verkiezing kan de sector laten zien dat boeren en tuinders niet de hakken in het zand zetten, maar inspelen op het veranderende maatschappelijke en politieke krachtenveld. Ik zeg tegen zulke ondernemers: steek je nek uit en geef je op.”

Er is sprake van maatschappelijke onderwaardering voor de veehouderij

Vorig jaar een akkerbouwbedrijf als winnaar, het jaar daarvoor een tuinbouwbedrijf. Nu weer eens bedrijf uit de veehouderij? Zo werkt het niet, zegt de juryvoorzitter, maar hij zou het wel mooi vinden. “De veehouderij staat van alle kanten onder druk. Ik hoef maar de woorden stikstof, dierwelzijn en klimaat uit te spreken en je weet wat ik bedoel. Wat er wel op die terreinen voor elkaar wordt gebokst, wordt niet opgemerkt. Er is sprake van maatschappelijke onderwaardering voor de veehouderij. Met een winnaar uit deze sector kunnen we het imago van de sector oppoetsen. Het geeft veehouders een steuntje in de rug. Maar dat is allemaal geen criterium voor de jury. We gaan het zien.”

Eigen jurybril

De jury let op tal van aspecten als zij de deelnemers beoordelen en vergelijken. Van der Tak noemt, als het gaat om zijn eigen jurybril, als eerste het verdienvermogen van het bedrijf en dat over meerdere jaren. “Ik vind het ook belangrijk dat een ondernemer ziet dat de samenleving verandert, andere eisen stelt en daar vervolgens slim op in speelt.”

Niet alleen praten, maar hen ook bij de ontwikkelingen op je bedrijf betrekken

Omgevingsgerichtheid is een ander aspect dat hij van groot belang vindt. In gesprek gaan met collega-boeren en buren, met andere partijen uit de keten, met maatschappelijke organisaties. Niet alleen praten, maar hen ook bij de ontwikkelingen op je bedrijf betrekken. Dat is niet altijd makkelijk, maar is voor de toekomst van agrarische bedrijven en zeker ook voor het perspectief van de hele sector van belang, zegt hij.

Dilemma’s

We leggen de juryvoorzitter enkele dilemma’s voor.

Korte of lange keten?

“De aandacht voor de korte keten groeit, veel ondernemers duiken erin, weten hun eigen afzet te creëren, zijn succesvol daarin. Maar laten we de lange keten niet vergeten. Ik ken een tuinder die aardbeien exporteert naar Japan en daar goed aan verdient. Dat vind ik echt ontzettend knap.”

Maatschappelijk of bedrijfsgericht?

“Ondernemers die beide combineren, springen er wat mij betreft uit. Als je ziet wat consumenten beweegt, opmerkt hoe het consumptiegedrag verandert en daar met je product en bedrijfsvoering op inspringt en dat ook nog eens rendabel doet, dan heb ik daar veel waardering voor.”

Biologisch of gangbaar?

“Daar heb ik echt geen voorkeur voor. Het is knap om de stap te zetten van gangbaar naar biologisch en daar heel je bedrijf op in te richten. Maar er zijn ook gangbare bedrijven die op het terrein van bijvoorbeeld bemesting, voer of gewasbescherming innovatieve oplossingen bedenken en in praktijk brengen. In beide groepen zie ik ondernemers die hun nek uitsteken.”

Beste start-up

Naast het fenomeen Agrarisch Ondernemer van het Jaar komt er een verkiezing bij, namelijk de verkiezing van de Beste Food & Agri Start-up (zie kader). Van der Tak vindt dat een uitstekend idee. “De keten begint op het boerenerf en in de kas, maar ook verderop in de keten zie je fantastische dingen gebeuren. Bijvoorbeeld in de verwerking van producten, logistiek en marketing. Jongeren die een gat in de markt zien en daar met een eigen onderneming op inspelen. Die verkiezing heeft overigens een eigen jury, wij gaan daar niet over.”

Ik constateer een gebrek aan kennis in politiek Den Haag over wat er allemaal in de sector gebeurt

Hij pleit ervoor dat Tweede Kamerleden, zeker die uit de commissie landbouw, de genomineerde ondernemers met een bezoek vereren. “Ik nodig ze bij deze uit. Daar kunnen de Kamerleden veel van leren. Ik constateer een gebrek aan kennis in politiek Den Haag over wat er allemaal in de sector gebeurt. Remkes liet zich daar ook al kritisch over uit. De vertrouwenscrisis tussen landbouw en politiek is het gevolg ervan. Mijn boodschap aan politici: kom van het Binnenhof af en bezoek de genomineerden.”