Boer Huizinga: 'Alleen vrede kan voedselcrisis voorkomen'

“Iedereen heeft het over het gas, maar gas kun je niet eten. Als de oorlog niet snel stopt, wordt het probleem nog veel groter dan het humanitaire leed dat we nu zien in Oekraïne”, zegt Kees Huizinga, Nederlandse boer in Oekraïne, tijdens zijn bezoek aan Nederland.

De Oekraïense landbouworganisatie stuurde Huizinga met een missie naar Europa. Het zaaiseizoen begint en als er niet snel actie wordt ondernomen, dreigt veel landbouwgrond braak te blijven liggen. Met zeer grote gevolgen voor de wereldvoedselvoorziening tot gevolg.

“De meeste mensen beseffen niet wat dit voor enorme impact zal hebben voor met name de kwetsbare delen van de wereld. En niet voor een jaar, maar voor jaren. Je kunt de productie van 40 miljoen hectare niet zomaar even compenseren”, aldus Huizinga. Hij boert inmiddels zo’n twintig jaar op een grootschalig landbouwbedrijf met 15.000 hectare in Oekraïne.

“Er vallen bij ons gelukkig nog geen bommen en granaten. Maar iedereen is super gespannen. We leven van dag tot dag en we weten niet wat er komen gaat. 25 van de 400 medewerkers zijn opgeroepen voor het leger. Veel medewerkers die werken bij het verpakken van groente zitten thuis. We hebben een verpakkingshal vlakbij Kiev, waar we wortels en uien opslaan en verpakken. We kunnen er nu niet bij, het is te gevaarlijk”, vertelt Huizinga over de situatie op zijn bedrijf.

Of we daar dit jaar alsnog kunnen gaan telen, is maar de vraag

Het bouwplan op de 15.000 hectare bestaat normaal gesproken uit een derde korrelmais, een derde tarwe, gerst en koolzaad, een vijfde zonnebloemen en een deel sojabonen en suikerbieten. Op 350 hectare is druppelirrigatie aanwezig. Daar worden uien en wortels geteeld.

“Medewerkers waren daar aan het ploegen, toen de bombardementen bij Kiev begonnen. De medewerkers zijn toen snel opgehaald. Of we daar dit jaar alsnog kunnen gaan telen, is maar de vraag. We kijken van dag tot dag.” Huizinga heeft al wel besloten dit jaar geen suikerbieten te zaaien. “Het is te onzeker of de bieten ooit verwerkt kunnen worden”, zegt hij.

De start van het nieuwe seizoen was goed. De wintergranen en het winterkoolzaad staan er goed op. Huizinga hoopt de komende weken te kunnen beginnen met het zaaien van de overige gewassen. “We hebben wel genoeg zaaizaad en diesel om te beginnen, maar niet om het af te maken. We hebben onder andere nog onderdelen nodig voor de zaaimachine.” Alle boeren in Oekraïne kampen met dezelfde problemen.

De gewassen moeten voor 1 mei gezaaid zijn. Anders hebben we dit jaar geen oogst

Huizinga benadrukt dat de komende twee weken kritiek zijn voor de wereldvoedselvoorziening. “Om te kunnen zaaien heb je maar één keer per jaar kans. Dan moet alles er zijn: zaaizaad, brandstof, de juiste onderdelen voor machines, kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen. Het is een hele logistieke operatie om alles geregeld te krijgen. Heel veel mensen hebben dat echt niet in de gaten”, zegt Huizinga. Het raakt hem zichtbaar. “Voedsel produceren is niet zoals een auto, dat je het vierde wiel er later ook nog wel aan kunt zetten. De gewassen moeten voor 1 mei gezaaid zijn. Anders hebben we dit jaar geen oogst.”

Prijzen op graanmarkt schieten omhoog

In 2010, toen in Noord-Afrika en het Midden-Oosten de Arabische lente uitbrak als gevolg van de hoge voedselprijzen, was de graanprijs met ongeveer 50% gestegen, naar € 225 per ton. Inmiddels worden op de Franse termijnmarkt Matif prijzen genoteerd tot € 425 per ton.

Analisten van Rabobank vergeleken de situatie op de wereldgraanmarkt nu met een eerdere periode waarin het graan uit de regio Oekraïne en Rusland niet beschikbaar was op de wereldmarkt. Dat was tijdens de Eerste Wereldoorlog. Dat leidde destijds al tot een prijsstijging van 77% op de beurs in Chicago, terwijl de afhankelijkheid van het beschikbare graan uit Oekraïne toen kleiner was dan nu. De regio rond de Zwarte zee is verantwoordelijk voor zo’n 30% van de wereldgraanproductie.

Lees ook de marktanalyse: Correctie tarwenotering na dagenlange stijging

“De tarweprijs is nu al 50% hoger dan in januari. Zo’n snelle prijsstijging is nog nooit gebeurd. Het effect hiervan zal voor Nederland relatief nog wel mee vallen. Het brood zal wel wat duurder worden, maar als je verder gaat naar Zuid-Europa, Noord-Afrika en het Midden-Oosten waar ze meer afhankelijk zijn van de import vanuit Oekraïne en Rusland zullen ze het veel meer voelen. In Noord-Afrika besteden mensen een heel groot deel van hun inkomen aan voedsel. Dat wordt een ramp. En wat gaan die mensen dan doen? Dan komen er onrusten en slaan mensen op de vlucht. Dan wordt het probleem nog veel groter dan nu het vreselijke humanitaire leed van dode moeders en dode kinderen in Oekraïne. De oorlog moet nu stoppen om een grotere ramp te voorkomen”, aldus Huizinga.

De ondernemer werd door collega-boeren naar Europa gestuurd om deze noodklok te luiden. Hij spreekt deze dagen met veel journalisten en politici, waaronder landbouwminister Henk Staghouwer, Eurocommissaris Frans Timmermans en premier Mark Rutte. Later deze week vertrekt hij naar Duitsland om zijn missie daar te vervolgen. Wanneer hij terug gaat naar zijn bedrijf in Oekraïne weet Huizinga nog niet.

Varkens slachten voor burgers en soldaten

Naast de voorbereidingen voor het nieuwe seizoen zijn de boeren in Oekraïne bezig met voedsellevering aan het leger en aan burgers in steden die geen eten hebben. Mensen in het dorp slachten varkens en maken het vlees in om het vervolgens uit te delen. De reguliere voedselstromen via de normale verwerking liggen stil, mede omdat de medewerkers van de verwerkende industrie op de vlucht zijn.

“De spirit en vastberadenheid onder de Oekraïners is heel groot. Maar ook de angst is groot, met name voor raketaanvallen. “Er wordt zomaar op mensen geschoten die net als wij hier 80 jaar in vrede hebben geleefd. Die spanning voelt iedereen wel”, aldus Huizinga.

Silo’s vol korrelmais

Op zijn bedrijf zijn de silo’s met korrelmais nog vol. De verkoop verloopt normaal gespreid, ook om het risico te spreiden. Zo heeft elke boer nog zijn eigen voorraad. De mais is normaal voor de export bestemd, vooral voor China, Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Het is vooral bestemd voor veevoer. De verkoop ligt nu stil. “Ik kan het fysiek ook gewoon niet kwijt. De havens zijn dicht, waardoor het niet verscheept kan worden. Transport per trein is logistiek een nachtmerrie en het gaat ook lang niet zo snel.”Hoewel de prijs fors stijgt, zegt Huizinga nuchter dat hij daar nu niet zoveel aan heeft, zolang hij het niet kwijt kan. “Niemand weet hoe het verder gaat.”

Huizinga hoopt dat grote graanhandelaren ook druk gaan uitoefenen op overheden. “Overheden moeten een manier vinden om deze oorlog te stoppen. Er is twintig jaar met Poetin geouwehoerd. Ik weet niet of verder praten nog zin heeft”, zegt Huizinga fel.

Als je de mentaliteit van de Russen begrijpt, zie je in dat de Westerse mentaliteit van praten, praten, praten niet zoveel zin meer heeft

Pleit u daarmee voor militair ingrijpen?

“Daar kan ik niks over zeggen. Ik ben maar een simpele boer. Ik kan dat niet overzien. Maar mijn onderbuikgevoel zegt van wel. Als je nu niets doet, waar houdt het dan op? Volgen dan Moldavië en de Baltische Staten? Als je de mentaliteit van de Russen begrijpt, zie je in dat de Westerse mentaliteit van praten, praten, praten niet zoveel zin meer heeft.”

Wat hebben boeren in Oekraïne nu nodig om in ieder geval te kunnen gaan zaaien?

“Vrede. De hele logistiek werkt prima in Oekraïne. Alle zaaigoed is besteld en betaald. Maar als het fysiek niet geleverd kan worden omdat er tanks op de weg staan, of omdat chauffeurs niet durven of kunnen rijden omdat er geschoten wordt of omdat er geen vrachtwagens beschikbaar zijn, kun je zoveel sturen als je wil, maar dat helpt niet. De enige manier om dit op te lossen is zo snel mogelijk vrede.

Daarna vergt het nog een enorme inspanning om de logistieke achterstand weg te werken. Het gaat niet alleen om zaaigoed, maar ook om brandstof, meststoffen, onderdelen van de machines. Als het nu opgelost wordt, kan het nog wel goed komen. Maar we moeten geen week meer wachten. Dan zal de schade alleen maar groter worden. Hoe later je zaait, hoe lager de opbrengst. Normaal beginnen we eind maart en willen we voor 1 mei klaar zijn.”

De Franse landbouwminister roept Europese boeren al op om meer graan te gaan zaaien.

“Die graanteelt gaat dan ten kostte van andere gewassen, waardoor je daar weer schaarste krijgt. Bovendien compenseer je daarmee nog lang niet de opbrengst van 40 miljoen hectare van Oekraïne. Boeren in Amerika gaan juist minder tarwe zaaien, omdat je daar relatief veel kunstmest voor nodig hebt, terwijl dat ook heel duur is. Zij gaan over op soja, omdat je daarvoor minder stikstof nodig hebt omdat het een vlinderbloemige is. Dat drukt nog harder op de graanmarkt.”

Meer graan zaaien is echt speculeren. Je weet niet hoe de wereld er over een half jaar voor staat

Nederlandse boeren overwegen ook hun bouwplan aan te passen. Wat zou u adviseren?

“Dat weet ik niet. Ik denk dat ik zoveel mogelijk zou blijven werken zoals altijd. Meer graan zaaien is echt speculeren. Je weet niet hoe de wereld er over een half jaar voor staat. Wel is duidelijk dat kunstmest, gewasbeschermingsmiddelen en diesel veel duurder zal zijn. Het doorvoeren van de Green Deal wordt onvermijdelijk, omdat de conventionele manier van telen te duur wordt. Je moet methodes vinden om met minder productiemiddelen je gewas te gaan verbouwen.

Je hoeft niet gelijk biologisch, maar boeren worden door de situatie wel gedwongen na te denken hoe je anders kan telen. Wij zijn daar op mijn bedrijf ook al mee bezig. We zaaien groenbemester of nieuw gewas rechtstreeks in de stoppels, zonder extra grondbewerking. Dan heb je minder diesel nodig en het is beter voor de grond. Maar je hebt wel nieuwe machines nodig, dus het is niet iets dat je zomaar doorvoert.”

Sommige partijen pleiten juist voor het uitstellen van de Green Deal omdat er voedseltekorten dreigen.

“Ja. Maar als Oekraïne weg valt, compenseer je dat niet zomaar met het uitstellen van vergroeningsmaatregelen. En een opbrengstpotentieel van 10 ton graan, verhoog je niet zomaar naar 12 ton.”

U heeft ook veel vee: 2000 melkkoeien en 450 zeugen. Hoe gaat het daar mee?

“Dat gaat nu gewoon door. We hebben ruwvoer, luzerne, hooi en stro, en mais voldoende. De aanvoer van sojaschroot ligt wel stil, omdat er niet getransporteerd kan worden. We verbouwen de soja zelf, laten het verwerken en kopen de sojaschroot weer terug. Maar de fabrieken en het transport liggen ook stil. Gelukkig kan de melkafvoer bij ons gewoon doorgaan.”

Gaat u weer terug naar Oekraïne?

“Dat is wel de bedoeling. Maar een concreet plan heb ik nog niet. Ik werk al 20 jaar met het huidige team, dus het bedrijf gaat wel door.”

Heeft u zelf al een plan B bedacht?

“Nee. We houden dit voorlopig zo vol.”

Ondertussen bent u ook bezig met het inzamelen van hulpgoederen voor Oekraïne.

“Ik heb een vriend gevraagd of hij generatoren kon leveren zodat we water kunnen oppompen voor de varkens en koeien. Dat is heel fanatiek opgepakt en een beetje uit de hand gelopen. Het wordt gezamenlijk met Nederlandse ondernemers in Oekraïne opgepakt en er is een rekeningnummer geopend voor donaties. In heel Nederland zamelen boeren hulpgoederen in. Dat gaat super. Het is heel efficiënt. Binnen een week na de inzameling staan de goederen midden in Oekraïne.”

Stel dat Poetin het land bezet. Zou u daar dan ook voor willen telen?

“De Oekraïners zijn zo gedreven en zo gemotiveerd. Die laten zich niet zomaar innemen. Dan krijg je een partizanenoorlog. Ik zie echt niet hoe de Russen het fysiek gaan doen. Dan blijf je wereldwijd een voedselprobleem houden. In Oekraïne hebben veel mensen nog wel een tuintje om wat eten te verbouwen. Maar in heel veel andere gebieden in de wereld is dat niet het geval. Daarom is het nu zo van belang dat deze oorlog stopt.”

Lees meer over de gevolgen van de oorlog in Oekraïne