Boeren en Schouten houden elkaar gevangen

Na bijna tien maanden protesten is wel duidelijk dat boeren het grondig oneens zijn met het stikstofbeleid van minister Schouten. Haar laatste maatregel die tot minder eiwitrijk veevoer verplicht heeft weinig stikstofeffect, maar geeft het kabinet juridisch bezien de ruimte waarmee bouw van huizen en aanleg van wegen mogelijk blijven.

Economie ligt stil

In een doorsnee jaar zou de voermaatregel te verdedigen zijn. Maar nu de economie door corona gedeeltelijk stilligt, is er feitelijk al voldoende stikstofruimte voor activiteiten in de huizen- en wegenbouw. Met 20% minder verkeer daalt de Nederlandse stikstofuitstoot ruim 5%, terwijl de veevoermaatregel hooguit 0,1% reductie oplevert. Wat betreft de landbouw is het trouwens veel effectiever om melkkoeien méér te weiden en dierlijke mest met water verdund aan te wenden.

Afhankelijk van afnemers

Met hun protesten tonen boeren impliciet dat zij gevangen zitten. Maar waarin? Boeren en tuinders werken binnen aanbodgestuurde internationale markten. Zij hebben vrijwel geen invloed op opbrengstprijzen en zijn afhankelijk van hun afnemers. De prijzen van productiemiddelen als kunstmest en krachtvoer zijn vaak meer gebaseerd op de afnamebereidheid van boeren dan op de feitelijke kosten.

Veel boeren leerden op school dat geld lenen goedkoper is dan geld hebben. Zij vergrootten in de loop der jaren hun leningen aanzienlijk en nu moeten ze voor vrijwel elke verandering in de bedrijfsvoering naar de bank, met een accountantsrapport, voor goedkeuring.

Last but not least zitten veel boeren sociaal gevangen

Boeren zitten niet alleen financieel-economisch gevangen. Burgers, maatschappelijke organisaties en politici zijn kritisch over de productiewijzen van ons voedsel. Dat heeft geleid tot een milieu- en diervriendelijkere land- en tuinbouw. De waardering daarvoor wordt inmiddels overschaduwd door nieuwe kritiek, op de effecten van landbouw op klimaat en biodiversiteit en op de nog steeds te hoge stikstofuitstoot.

Last but not least zitten veel boeren sociaal gevangen. Ouders, broers en zussen zijn vaak nauw betrokken en vormen, tezamen met adviseurs, toeleveranciers en afnemers, een groot deel van het sociale leven van boeren. De boer die kiest voor een afwijkende bedrijfsvoering moet niet zelden afstand nemen van een deel van dat sociale leven.

Gevangen in juridisch wespennest

Ook minister Schouten zit gevangen, in een coalitie van partijen met uiteenlopende opvattingen. Voor een meerderheid in de Eerste Kamer moet ze bovendien te rade bij de oppositie. Daarnaast zit ze gevangen in een juridisch wespennest rond stikstof, met dank aan haar voorgangers in de afgelopen decennia. Vrijwel elke verandering van wet- en regelgeving vergt instemming van Brussel dat steeds minder waardering heeft voor de Nederlandse aanpak. Vandaar ook scherpe voorwaarden voor de nieuwste derogatie.

Rollebollend over straat gaan

In het perspectief van de coronacrisis waarin tienduizenden werknemers hun baan verliezen en duizenden ondernemers hun bedrijf ten onder zien gaan, is het ronduit gênant dat boeren en minister rollebollend over straat gaan, met als aanleiding een stikstofmaatregel waarvan noodzaak en effectiviteit met reden wordt betwist. Minister, trek deze maatregel in en zet vol in op innovatieve stallen, met water verdund mest aanwenden, meer koeien in de wei en krimp van de veestapel.

Minister, trek deze maatregel in en zet vol in op innovatieve stallen

Boeren, kijk in de spiegel en vraag je af of je economisch, maatschappelijk en sociaal gevangen wil blijven. Als je dat niet wil, maak dan gebruik van de mogelijkheden en regelingen om je bedrijf te beëindigen of om te vormen. Maar stop alsjeblieft met de overtrokken protestacties en voorkom dat de samenleving zich tegen jullie gaat keren.

Frits van der Schans is adviseur bij kennis- en adviesbureau CLM

Deze bijdrage is een verkorte versie van zijn opinie De boer zit gevangen die eerder deze week in NRC verscheen.