De boer kan het niet alleen

Nederland is een hogedrukvat, nergens in Europa zijn gebieden met vergelijkbare dichtheden van zowel mensen als dieren. Dat stelt Nederland voor uitzonderlijke vraagstukken: veel grond is nodig voor woningen, bedrijven, wegen, natuur en recreatie.

Tegelijk legt ons landbouwvoedselsysteem een groot beslag op de beschikbare grond. Hoewel de Nederlandse veehouderij door forse inspanningen al erg efficiënt is geworden als het gaat om verliezen per kilogram melk, vlees of eieren, zorgt de hoge veedichtheid toch voor te hoge verliezen naar de omgeving of voor overlast voor omwonenden. Ook zijn nieuwe thema’s actueel geworden, zoals herstel van biodiversiteit. De duurzaamheid van het veehouderij staat ter discussie, en daarmee het voortbestaan van de sector.

Wirwar aan maatregelen

We zien dat milieu, klimaat en natuur los van elkaar opgepakt worden. Het resultaat: een wirwar aan maatregelen. Dat geeft het gevoel dat er iedere keer iets anders op de boer afkomt. Het lijkt nooit genoeg. Tegelijk zien we aan de andere kant een groeiend ongeduld en onbegrip. Natuur en milieu staan nog steeds onder druk, steeds minder weidevogels en andere diersoorten, en steeds wordt de intensivering van de landbouw als reden genoemd. Dit draagt bij aan een verdere polarisatie.

Met name de extreme standpunten vanuit landbouw en natuur/milieu vinden steeds meer gehoor. Beide kenmerken zich door het selectief omgaan met informatie (wat niet past is onjuist), het presenteren van zeer eenvoudige oplossingen en tenslotte het zwart maken van de andere partij. Maar daarmee lossen we de uitdagingen van ons landbouwvoedselsysteem niet op.

Complexe uitdagingen

En de uitdagingen zijn complex. Duurzaamheid is een containerbegrip met veel aspecten, die met elkaar samenhangen en waartussen afwentelingen kunnen optreden. Het is dus zaak de samenhang te laten zien tussen en binnen techniek, economie en ecologie. Bovendien moeten keuzes gemaakt worden als er sprake is van afwentelingen. Dergelijke keuzes vragen om een brede maatschappelijke dialoog.

Duurzaamheid is een containerbegrip met veel aspecten, die met elkaar samenhangen en waartussen afwentelingen kunnen optreden

Deze dialoog is ook onvermijdelijk als je je realiseert dat de veehouderij onderdeel is van een netwerk van leveranciers, afnemers, ondersteunende diensten, financiers, verwerkers, tussenhandel, supermarkten en uiteindelijk de consument-burger. Ze zijn afhankelijk van elkaar en samen verantwoordelijk voor verduurzaming. Allen hebben echter een eigen belang wat gedeeltelijk overeen met het maatschappelijk belang. Dat betekent dat je dus niet alles aan de marktpartijen kunt overlaten.

Overheid

De overheid moet een andere rol spelen dan ze nu doet. Enerzijds sturend als het gaat om vraagstukken van algemeen belang: voedselveiligheid en -zekerheid, biodiversiteit, milieu, klimaat, natuur etc.. Anderzijds ruimte biedend aan de ketenpartijen om daarbinnen hun verantwoordelijkheid te nemen en ze aan te spreken als het niet goed gaat. Maar ook faciliterend als het gaat om investeringen en kosten voor publieke taken en belangen.

Niet alles kan op het erf worden opgelost

En niet alles kan op het boerenbedrijf worden opgelost. Vaak zijn hogere emissies in een regio niet het resultaat van de uitstoot van een individueel bedrijf, maar van een groep bedrijven bij elkaar. Daarnaast is het landbouwvoedselsysteem internationaal: Nederland exporteert landbouwproducten en driekwart van onze consumptie komt uit het buitenland.

Tenslotte wordt voor veel problemen een technologische oplossing gezocht. Maar aan de vraagstukken zit ook een sociale en emotionele component. In de discussies zoals die nu gevoerd worden, wordt hier vaak aan voorbij gegaan.

Voor veel problemen wordt een technologische oplossing gezocht, maar aan de vraagstukken zit ook een sociale en emotionele component

Hoe te bewegen naar een duurzame veehouderij is dus een ingewikkeld vraagstuk, met veel aspecten, veel partijen, veel schaalniveaus, en ze hangen allemaal samen. Versimpeling biedt hierbij geen uitkomst. De enige manier om te komen tot een gewaardeerde en duurzame veehouderij is om elkaar op te zoeken in een dialoog. Gezamenlijk het probleem verkennen, de feiten op een rij zetten en zorgen dat je dezelfde taal spreekt. Daarbij kun je daarna nog wel van mening verschillen, maar je praat niet meer langs elkaar heen en je kunt makkelijker ontdekken waar je elkaar wel kunt vinden. Een dialoog is geen wondermiddel, maar is wel het begin van het zoeken naar oplossingen waar iedereen mee uit de voeten kan.

Ingeborg de Wolf is hoofd afdeling Veehouderij en Omgeving van Wageningen Livestock Research en Theun Vellinga is senior onderzoeker veehouderij en milieu van dezelfde afdeling.