EU wil meer internationale handelsverdragen

Er is een grote machtswisseling aan de gang op het wereldtoneel. China timmert aan de weg en Rusland voert oorlog, waardoor op de energie- en landbouwmarkt grote veranderingen plaatsvinden. De Verenigde Staten proberen te profiteren van de nieuwe situatie, maar zijn ook bezig om de eigen (landbouw)industrie te bevoordelen. Europa probeert zich in die veranderende wereld staande te houden, als nu nog het grootste handelsblok ter wereld, maar moet opeens heel anders denken en steeds vaker water bij de wijn doen.

Ik geloof dat we het erover eens zijn dat handel een belangrijke pijler van welvaart is

Strategische samenwerking op het gebied van internationale handel is dan ook van levensbelang. Dat werd nog maar eens bevestigd op de afgelopen Europese top. “Ik geloof dat we het erover eens zijn dat handel een belangrijke pijler van welvaart is”, zei de voorzitter van de Europese Raad Charles Michel na afloop. Volgens hem zijn de bestaande verdragen ‘instrumenten om onze waarden te verspreiden, vooral onze sociale standaarden en milieunormen’.

Echt vlotten wil het niet. Zeker in de binnenlandse politiek is veel verzet tegen de verdragen die nu op de onderhandelingstafel liggen. Juist omdat die onze hoge sociale standaarden en milieunormen zouden bedreigen. Hierbij speelt landbouw vaak een beslissende rol.

Ceta

De afgelopen jaren was er al veel frictie over het vrijhandelsverdrag met Canada (Ceta). In 2016 werd dit verdrag door de Canadese premier Justin Trudeau en de toenmalige EU-bazen Donald Tusk en Jean-Claude Juncker ondertekend. Het moest ook nog langs alle EU-lidstaten, die niet allemaal even enthousiast waren.

Ook in Nederland werd de ‘nieuwe gouden standaard’ voor internationale handel, zoals het verdrag in de Brusselse wandelgangen werd genoemd, bepaald niet met open armen ontvangen. Van links tot rechts werd het verdrag, dat de handel met Canada vergemakkelijkt door het afschaffen van importheffingen, bekritiseerd. Het zou leiden tot oneerlijke concurrentie voor Nederlandse boeren en de import van landbouwgoederen die niet voldoen aan de Nederlandse standaarden. Zo kwam uit Europees onderzoek naar voren dat het niet goed te controleren is of vlees niet te veel groeihormonen bevat, iets dat in Europa al sinds 1988 verboden is.

Verdrag ‘voorlopig’ in werking

Uiteindelijk is het verdrag in 2020 toch met een minimale Tweede Kamermeerderheid aangenomen, en daarna ook door de Eerste Kamer. Dit is nu het geval in zestien EU-lidstaten, elf zijn er nog niet over uit. Het verdrag is daarom slechts ‘voorlopig’ in werking getreden. Op landbouwgebied blijven sommige sectoren buiten schot, zoals de pluimveesector. Voor de invoer van rund- en varkensvlees is een quotum ingesteld, waardoor alleen een deel tariefvrij Europa in mag.

Mercosur

Dan is er nog dat andere grote vrijhandelsverdrag: Mercosur. Deze overeenkomst zou Europa een betere toegang geven tot markten in Brazilië, Argentinië, Uruguay en Paraguay. Na bijna twintig jaar felle onderhandelingen bereikte de EU in 2019 een zogenoemd principeakkoord, dat alle voorlopige afspraken bevat.

In Nederland leverde dit destijds een pittig protest uit de Tweede Kamer op. Begin dit jaar schaarde een Kamermeerderheid zich achter uitsluiting van landbouw in het uiteindelijke akkoord. In maart werd vervolgens een tweede motie aangenomen die het akkoord blokkeert. Volgens de Kamerleden zal Mercosur leiden tot een ‘forse toename van oneerlijke concurrentie voor Europese boeren’. Net als bij Ceta zijn er zorgen over de voedselveiligheid, zeker wat betreft vlees. Ook veel landbouwbonden en milieuorganisaties zien het verdrag liever verdwijnen. LTO noemde het een ‘hard gelag’ voor de Nederlandse boer.

Het idee van de Europese Commissie om het politieke deel en het handelsdeel van het verdrag te splitsen, werd ook afgeschoten. Handel is namelijk een exclusieve bevoegdheid van Brussel, zo staat in het verdrag van Lissabon, en daardoor zouden nationale parlementen, zoals onze Tweede Kamer, er niks meer over te zeggen hebben.

In andere lidstaten is het net zo onzeker of Mercosur erdoorheen zal komen, grotendeels om dezelfde redenen als in Nederland. Ook is er angst dat Mercosur olie op het vuur zal zijn voor de toch al brandende oerbossen van Brazilië. Al lijkt dit minder nu Luiz Inácio Lula da Silva het stokje heeft overgenomen van oud-president Jair Bolsonaro.

Werk aan de winkel

Duitsland is binnen Europa de grootste voorvechter van nieuwe handelsakkoorden. Bondskanselier Olaf Scholz denkt dat de Europese Unie niet zonder die afspraken kan. “Ik ben er vast van overtuigd dat in de wereld waarin we vandaag leven, samenwerking met vele regio’s in de wereld van het allergrootste belang is voor Europa. Tegen het midden van de eeuw zullen 10 miljard mensen op aarde leven. Velen van hen zullen toenemende welvaart, industriële structuren, kansen en exportgrondstoffen hebben.” Dus moet gehandeld worden, volgens de bondskanselier.

Elkaar wat gunnen en eerlijkheid spelen daarbij een grote rol. Zo is Scholz heel tevreden over recente afspraken met Chili. Met dat land maakte de Europese Unie afgelopen december apart afspraken. Deze afspraken zijn van belang, omdat in Chili veel lithium wordt gevonden, een grondstof voor batterijen. Nu loopt die handel grotendeels via China. De Europese Unie wil via de handelsakkoorden zorgen dat ze niet van China afhankelijk wordt voor de grondstoffen die noodzakelijk zijn bij de productie van nieuwe schone industrieën.

Goedkope import

Het gevaar van de handelsakkoorden is dat de Europese markt wordt overspoeld met goedkope landbouwproducten. Nu door de oorlog met Oekraïne de grenzen open zijn, merken Poolse graanboeren dat ze nauwelijks kunnen concurreren met het graan uit het buurland. In Roemenië hebben ze last van de zonnebloemolie die nu de markt overspoelt en ook de kippen weten hun weg naar de Europese markt te vinden. LTO pleitte onlangs in de Tweede Kamer nog voor stevige afspraken over de handel. “We zijn niet tegen handelsakkoorden, maar wel tegen oneerlijke concurrentie”, aldus Sjaak van der Tak.

Een gelijk speelveld is wat iedereen wil. Dus moet bij de handelsakkoorden worden gekeken naar hoeveel mest met bijbehorende emissies boeren elders mogen uitrijden, wat de eisen voor dierenwelzijn zijn en hoeveel bestrijdingsmiddelen gebruikt mogen worden. Dat is nog lang niet in alle handelsverdragen geregeld.

Bondgenoot Frankrijk

De Nederlandse boeren hebben op het Europese toneel een bondgenoot aan Frankrijk. President Emmanuel Macron heeft bij zijn herverkiezing beloofd dat er geen nieuwe Europese handelsverdragen komen die nadelig zijn voor het Franse platteland.

Wat al die woorden en voornemens waard zijn, zullen we voor de zomer zien, want dan wordt een grote top gehouden tussen de Europese Unie en de Mercosur-landen. Duitsland en de voorzitter van de Europese Raad willen het liefst dat die bijeenkomst wordt afgesloten met een nieuw akkoord. De onderhandelaars maken nu overuren, want er moet nog heel veel worden geregeld.

Medeauteur: Meike van Noortwijk