‘Farm-to-Fork biedt kansen voor Nederlandse boer’

Jeroen Candel, bestuurskundige en universitair docent aan Wageningen Universiteit, ziet ontegenzeggelijk een aantal veranderingen in de stijl van het landbouwbeleid onder minister Schouten. Het kan een kantelpunt zijn, zegt hij.

Candel publiceerde vorige week samen met Britse en Franse collega’s een artikel in de Journal of European Public Policy, waarin het landbouw- en voedselbeleid van drie Europese landen nader werd beschouwd.

Lees ook: Landbouwbeleid kantelt naar meer dwang

Reactief landbouwbeleid

Kort samengevat: Nederland heeft de neiging om pas beleid te maken als dat nodig is, reactief. En als het enigszins kan wordt het beleid gemaakt in samenspraak met de betrokken partijen, al polderend. Er is echter een aantal tekenen van verandering.

Candel geeft twee voorbeelden daarvan uit het recente verleden.

Schouten zet in op kringlooplandbouw

Landbouwminister Carola Schouten heeft een visie op de landbouw gepubliceerd, gericht op een kringloop. Daarmee heeft de minister een stip aan de horizon gezet op basis van een visie, anticiperend en niet reactief; maar nog wel uitgaand van een zo groot mogelijke consensus.

Het tweede voorbeeld dat Candel geeft zijn de maatregelen die genomen zijn om te zorgen dat Nederland voldoet aan de Europese natuur- en milieuregels. Die maatregelen zijn (uiteindelijk) dwingend opgelegd – nadat het poldermodel niet tot een consensus had geleid.

Of daarmee een trendbreuk is ingezet? Candel is er net als zijn collega-wetenschappers benieuwd naar. “Het is de vraag of we naar een meer sturende overheid gaan.”

Klimaat- en milieuambities blijven, ga daar maar vanuit. Het is beter als Nederland en de land- en tuinbouw daar beleid op inzetten, want we zijn goed in innovatie

Dat de Nederlandse rechter op basis van de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn het Nederlandse stikstofbeleid heeft afgeschoten, kan niet eenvoudig als ‘de schuld van Europa’ worden beschouwd, zegt Candel. “Zo zwart-wit is het niet. Het is niet altijd: ‘het moet van Europa’. Het ligt genuanceerder. Veel van de Europese milieu- en natuurregels zijn mede door Nederland geïnitieerd.”

Dat die regels er gekomen zijn, was niet voor niets. “En de klimaat- en milieuambities blijven, ga daar maar vanuit. Het is beter als Nederland en de land- en tuinbouw daar beleid op inzetten, want we zijn goed in innovatie.”

Dwingend landbouwbeleid van Mansholt

In een ver verleden, in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw, was het landbouwbeleid behoorlijk dwingend. Mansholt had een idee welke kant het op moest en op basis daarvan werd het beleid uitgezet. Daar kwam een kentering in, in de jaren zeventig en tachtig, toen met politiek leiders als Thatcher en Lubbers het neoliberale gedachtengoed de wind mee had. Dat leidde er toe dat de overheid meer afstand nam en zich meer als een faciliterende of netwerkende partij ging positioneren.

Daarbij kreeg consensuspolitiek de overhand, wat, zegt Candel, “paradoxaal genoeg ook tot problemen leidde”. “Wat we zien is dat in 2013 de problematiek rond de stikstof vooruit is geschoven. Dat komt nu als een boemerang weer terug. Nu moeten heel draconische maatregelen worden genomen.”

Veranderingen in landbouwbeleid worden tegengehouden

Jarenlang is het landbouwbeleid in Nederland bepaald door het landbouwbedrijfsleven in samenspraak met de minister en de belangrijkste landbouwwoordvoerders, meestal van VVD en CDA. In de Europese politiek ziet Candel hetzelfde fenomeen. De landbouwcommissie in het parlement en de raad van landbouwministers hebben een fikse vinger in de pap. Veranderingen in het landbouwbeleid in de richting van meer innovatie, vergroening en meer gericht op klimaat- en milieubeleid worden in Europa tegengehouden. Candel ziet dat als een soort ongeschreven electoraal contract tussen de plattelandsbewoners en hun politieke vertegenwoordigers.

De Europese Unie is gekomen met de Farm-to-Fork-strategie. Daar zie ik kansen voor de Nederlandse landbouw

Terug naar het Nederlandse beleid. Candel zegt dat boeren en tuinders beter kunnen meebewegen, dan zich te verzetten tegen milieu-, klimaat- en natuurwetgeving. “Klimaat- en milieuproblematiek verdwijnen niet. De Europese Unie is gekomen met de Farm-to-Fork-strategie. Dat is nu nog een politiek document, maar daar komt wel regelgeving uit voort. Daar zie ik kansen voor de Nederlandse landbouw. Ook het klimaatverdrag van Parijs zal van groot belang voor de landbouw blijven.”

Die kansen zitten er volgens Candel ook in de kringloopvisie van minister Schouten, ook al zijn de doelen in de visie nog vaag en is het onduidelijk hoe en op welk niveau de kringlopen volgens de minister gesloten moeten worden. “We moeten meer nadenken over hoe we de boeren helpen innoveren en de kennis aanreiken om te vernieuwen.”

Hectarepremies voor boeren afschaffen

Volgens Candel zou het een goed idee zijn om de hectarepremies af te schaffen en het geld te benutten om boeren kredieten te geven om te vernieuwen. Maar zo’n idee lijkt niet haalbaar. Candel is er ook niet van overtuigd dat de nationale strategische plannen, waarin de Europese lidstaten werk kunnen maken van klimaat, natuur- en milieubeleid met Europees geld, goed van de grond komen.

“Nederland is ambitieus, maar je ziet nu al dat Zuid- en Oost-Europese landen inzetten op het verwateren van de milieudoelen. En als andere landen de nationaal-strategische plannen niet serieus nemen, zal dat ook in Nederland verwateren – want we willen wel een level playing field.”