Focus op smaak en kwaliteit bij de Graanrepubliek in Bad Nieuweschans

Van pasta tot jenever en van brood tot bier: in de Graanrepubliek is binnenkort te zien wat er allemaal van graan te maken is. Een coöperatie van boeren en ‘makers’ wil zo de smaak en kwaliteit van graan uit Groningen onder de aandacht brengen.

De Graanrepubliek draait al een tijdje warm in het Oost-Groningse Bad Nieuweschans, aan de grens met Duitsland. In een monumentaal pand, dat tot 1935 dienstdeed als remise van de spoorwegen, is een horecalokaal met proefkeuken geopend waar mensen op zaterdagen kunnen aanschuiven. Over twee weken gaan een brouwerij, bakkerij, distilleerderij en pastamakerij open voor bezoek. Ook kan het publiek dan een audiotour volgen met als afsluiter een proeverij van graanproducten.

Voor Hooghoudt staat de Graanrepubliek voor verbondenheid en trots zijn op Groningen

De initiatiefnemers van de Graanrepubliek willen de aandacht vestigen op lokale graanteelt en laten zien hoe die op een andere manier vorm te geven is, zegt directeur Niels Grootenboer. Akkerbouwers uit de regio – de Groningse Waddenkust en het Oldambt – telen voor het project naast bekende rassen ook oudere graanrassen voor het voedingskanaal. “Die telen ze op de smaak en de kwaliteit”, zegt Grootenboer. “Omdat we de hele keten beheren, kunnen we telers die meedoen een premie bieden. Het gaat ons ook om een minder intensieve benutting van de grond en zorg voor meer biodiversiteit dan de reguliere graanteelt voor veevoer oplevert.”

_{Lees verder onder foto}

Niels Grootenboer (directeur Graanrepubliek).

Collectief werd coöperatie

De Graanrepubliek kende een lange aanloop. Zo duurde het een tijd voor de plannen en ambities leidden tot een uitgewerkt bedrijfsplan waarmee het voor investeerders interessant werd om aan te haken. Akkerbouwer Gert Noordhoff begon jaren geleden al een collectief met collega’s om oude Groningse granen te ontwikkelen en vermarkten. Uiteindelijk leidde dit tot een coöperatie, die samen met distilleerderij Hooghoudt en boerenfamilie Waalkens de oude remise kocht als hoofdkwartier. Bij de coöperatie zijn 34 partijen aangesloten: de telers en de producenten in het pand (‘makers’), Hooghoudt en andere investeerders, retail- en horecapartijen.

Daarnaast was het een flinke klus om het pand met alle faciliteiten te realiseren, vertelt Grootenboer. “De renovatie van het gebouw bleek ingewikkelder dan verwacht. Corona en daarna de stijgende bouw- en materiaalkosten hebben tot een vertraging van een klein jaar geleid. Gelukkig zijn de investeerders er steeds achter blijven staan. Het hielp ook dat door corona juist de focus op lokaal eten werd versterkt.”

_{Lees verder onder foto}

De bakkerij waar broden van spelt, emmer en rogge worden gebakken.

‘Korte keten maakt het interessant’

Biologisch akkerbouwer Hero Havenga de Poel teelt graan voor de Graanrepubliek. Hij vindt het interessant om zijn kennis over de teelt en korte ketens te delen met collega’s.
Havenga de Poel noemt zichzelf ‘zij-instromer’ in de agrarische sector. Tot vijf jaar geleden werkte hij als strategisch adviseur voor projecten bij gemeenten in Noord-Nederland. In 2018 kreeg hij de mogelijkheid om het bedrijf over te nemen van zijn ouders, die eind jaren negentig van de vorige eeuw omschakelden naar biologisch.
De Groninger ging aan de slag met een divers bouwplan met gewassen als gele en zwarte mosterd, uien, peen en vlas. Daarnaast richt hij zich op granen van bakkwaliteit. Daarvan heeft hij het productieproces volledig in eigen hand: van zaaien en oogsten tot schonen en drogen, waarna hij de granen aflevert aan verschillende afnemers, waaronder kleine bakkerijen.

Hero Havenga de Poel. - Foto: Mark Pasveer

Via Speltproject Pieterburen, waaraan naast Havenga de Poel ook een molenaar en bakker deelnemen, kwam de akkerbouwer in contact met het telen voor de korte keten. Vervolgens kwamen meerdere initiatieven voorbij, zoals de Graanrepubliek. “Ik wilde hier graag bij aanhaken, omdat alles draait om de teelt van smaakvolle rassen”, legt hij uit. “Dat zijn zowel gangbare brouwgerstrassen als Irina, als biologische en oude graanrassen. De focus ligt op kwaliteit en smaak en minder op volumes. Biologisch is geen harde eis, bijdragen aan biodiversiteit wel.”
Sindsdien is Havenga de Poel doorlopend op zoek naar manieren om die smaak en kwaliteit naar een hoger plan te tillen. In samenwerking met het Louis Bolkinstituut is een teeltprogramma ontwikkeld en doet hij proeven met verschillende biologisch bakwaardige rassen.
Havenga de Poel en de andere telers hebben vorig jaar 25 hectare biogerst, haver, spelt rogge en andere granen geteeld voor de Graanrepubliek. Op de afgeleverde kilo’s geeft de coöperatie een premie op de reguliere bak- en maaltarweprijzen. De biologische akkerbouwer krijgt ook steun van de provincie Groningen voor zijn werk aan de ontwikkeling van biologische tarwerassen.
Het mooie van meewerken aan De Graanrepubliek is voor de akkerbouwer dat hij er zijn kennis kan inbrengen over graan en de korte keten. Daarnaast spreekt het hem aan dat hij met vakgenoten en derde partijen zoals brouwers en chef-koks producten kan ontwikkelen. “Daarbij maken het spel rond de afzet in de korte keten, en de contacten die ik heb met bakkers, brouwers, chef-koks en consumenten, het boeiend om hiermee bezig te zijn.”

_{Lees verder onder foto}

De Groningse distilleerderij Hooghoudt verplaatst haar activiteiten in het destilleren van moutwijn naar de Graanrepubliek.

Spelregels voor telers

Inmiddels staat iedereen in de startblokken en hebben de telers afgelopen jaar al de eerste hectares graan geleverd. In totaal telen tot nu toe tien boeren voor het project, zes daarvan zijn lid van de coöperatie. Er zijn een paar spelregels, legt Grootenboer uit. Telers letten op het gebruik van kunstmest en middelen en helpen met de ontwikkeling van graanrassen. Daarnaast zijn ze bereid om bezoekers te ontvangen om zo de kloof met de consument te dichten.

Oude graansoorten zijn in de loop der jaren vervangen door rassen met hogere productieresultaten

Oude granen zijn bijvoorbeeld emmertarwe en speltsoorten. Welke rassen geschikt zijn, is uitgezocht via instellingen zoals Wageningen UR en de telers gebruiken waar mogelijk teeltinformatie van eerdere generaties boeren. Het gaat niet alleen om lokale rassen en ze hoeven ook niet per se biologisch te zijn. Zo zijn voor het brouwen van dranken, dertig oude gerstrassen uit Europa verzameld, vertelt Laurens Speek van Hooghoudt. “Vaak zijn het granen met lange halmen, lastig te combinen, die in de loop der jaren zijn vervangen door rassen met hogere productieresultaten.” De telers testen de soorten op vermeerderingsvelden en bij succes zaaien ze deze verder in.

Met de oogst gaan de ondernemers in het pand aan de slag. Bierbrouwer Eggens brouwt Weizen en Tripel van de biologische spelt van Landgoud (het bedrijf van teler Hero Havenga de Poel). Bakker Wiebrand van der Wijk bakt verschillende soorten broden van tarwe, emmer en rogge en Hooghoudt stookt verschillende dranken.

_{Lees verder onder foto}

De renovatie van het gebouw bleek complex. Het dak en de vloer zijn vernieuwd.

Eigen merken ontwikkelen

De Graanrepubliek streeft er naar producten onder eigen merk te ontwikkelen. Het eerste is de Dollard-whisky, gemaakt van granen geteeld op Dollard-klei. De eerste lichting is in vaten gegoten en moet drie jaar rijpen. Liefhebbers kunnen flessen of vaten via een soort crowdfunding-actie bestellen. Wie zich aanmeldt, wordt de komende drie jaar meegenomen in het proces, en kan een kijkje nemen bij de teler en bij Hooghoudt hoe de whisky wordt gemaakt.

De broden, dranken en pasta’s zijn niet alleen op de locatie te koop; de Graanrepubliek verwacht ze op korte termijn ook online te kunnen aanbieden via de website.
_{Lees verder onder foto}

Toplocatie voor nieuwe innovaties

De Groningse distilleerderij Hooghoudt verplaatst haar activiteiten in het destilleren van moutwijn naar de Graanrepubliek. Die vormt de basis voor bestaande en nieuwe jenevers en het eigen merk whisky van de Graanrepubliek, de Dollard-whisky.
Hooghoudt is vanaf het eerste uur lid van de coöperatie, vertelt Laurens Speek, die het familiebedrijf vertegenwoordigt binnen de Graanrepubliek. Zonder Hooghoudt was het project ook niet gelukt, want het kocht samen met de coöperatie en de boerenfamilie Waalkens uit Finsterwolde het monumentale pand waarin de Graanrepubliek is gevestigd. “Voor Hooghoudt staat de Graanrepubliek voor verbondenheid en trots zijn op Groningen”, vertelt Speek. De aandacht voor smaak, kwaliteit en biodiversiteit zijn andere factoren die het bedrijf aanspreken.
Het bedrijf laat nu nog in België moutwijn produceren, maar verplaatst dit naar Bad Nieuweschans. Voor Hooghoudt is het een toplocatie om nieuwe producten te ontwikkelen op basis van verschillende graansoorten. De distilleerderij gaat er de bestaande merken jenever maken, maar ook nieuwe varianten. “Voor de productie van jenever wordt doorgaans gerst gebruikt, maar je kunt ook met tarwe, rogge of spelt een 100% Groningse jenever maken”, zegt Speek. Ook komen er productielijnen voor likeuren en niet-alcoholische dranken, zoals limonades op basis van Groningse kruiden en klavers.
Speek neemt deel aan een graanlab, waarin ook telers, teelt- en innovatie-experts kijken welke toepassing voor welke granen geschikt zijn. “Is een graan gunstig voor bodem en klimaat, dan wordt deze opgewaardeerd van kleine proefstukjes pixelteelt naar strokenteelt”, legt Speek uit. “Daarna kijken we in het graanlab via smaaktesten wat de beste toepassing is: bakken, brouwen of distilleren.” Uit deze proeven is onder meer de Dollard-whisky naar voren gekomen.
Speek zegt dat consumenten bereid zijn een iets hogere prijs te betalen voor een goede smaak. Wat daarbij meespeelt is het systeem achter de Graanrepubliek, zegt hij. Daarin zijn niet alleen de smaak en kwaliteit van producten belangrijk, maar ook de kennis van de teler en het bevorderen van bodemkwaliteit en biodiversiteit. “We laten zien dat ook op die manier verwaarding van gewassen mogelijk is. Het is goed om consumenten daarover te informeren en hopelijk trekken we er ook meer boeren mee aan, die natuurinclusief willen gaan telen.”