Het o-woord is geen politiek taboe meer

Twee jaar geleden moest je er niet over beginnen. Als in de Tweede Kamer gepraat werd over de mogelijkheid om landbouwbedrijven te onteigenen ten behoeve van het stikstofbeleid, begon het meelgehalte in de mond flink te stijgen.

Toenmalig landbouwminister Carola Schouten putte zich uit in formuleringen die klonken alsof onteigening nooit aan de orde zou komen. Vrijwillig, vrijwillig en vrijwillig, was het motto.

En daarna kwam er tussen haakjes een voetnoot in kleine lettertjes met de mededeling dat eventueel uiteindelijk onteigening wel in de gereedschapskist van de overheid zou kunnen zitten, maar dat het niet de bedoeling is dat het instrument wordt gebruikt.

Er zouden regelingen komen op basis waarvan boeren zelf de keuze zouden maken hun bedrijf te beëindigen, met daarvoor in compensatie een aantrekkelijke subsidie.

Toon is veranderd

Met het nieuwe kabinet is de toon veranderd. Christianne van der Wal is voor de VVD aangetreden als minister voor Natuur en Stikstof. Waar ChristenUnie-minister Schouten soms de indruk gaf dat ze elk individueel boerenprobleem dag en nacht meetorste op haar schouders, laat VVD’er Van der Wal geen gelegenheid onbenut, dat het haar niet onberoerd laat, maar dat ze toch echt een opdracht heeft aangenomen die ze gaat uitvoeren: de stikstofdepositie in natuurgebieden moet omlaag, de natuur moet herstellen en als dat niet kan zonder onteigenen, dan zal ze dat middel inzetten.

Van der Wal heeft haast. Deze week werd er tijdens een werkbezoek aan Staphorst bijna gesmeekt om meer tijd. De minister heeft niet veel tijd. Zij legt veel druk op de gebiedscommissies: die moeten volgend jaar op 1 juli met een plan komen, op basis waarvan de doelen voor de natuur ‘onontkoombaar’ worden bereikt.

Al te veel beloften niet nagekomen

Er mag geen juridische twijfel meer zijn over het halen van de doelen. Ze verzuchtte deze week dat de afgelopen twintig jaar al te veel beloften zijn gedaan die niet zijn nagekomen. Het programma aanpak stikstof is daar het meest recente voorbeeld van. Het was een mooi en goedbedoeld programma dat ook in deze kolommen is bewierookt, maar uiteindelijk bleek het een lege huls met veel loze beloften voor zowel veehouders als voor de natuur.

PAS-melders weten erover mee te praten. Zij zitten al drie jaar met de gebakken peren – die gepaard gaan met veel onzekerheid. Ondanks de toezeggingen van achtereenvolgende ministers om met een oplossing te komen.

En mede om die PAS-melders te helpen is er stikstofruimte nodig, die onder andere kan worden gerealiseerd door bedrijven op te kopen of te onteigenen.

Onteigenen is geen taboe meer

Onteigening is al lang geen taboe meer. Van der Wal steekt het niet onder stoelen of banken. “Ik moet eerlijk en glashelder zijn”, zegt ze. “Onteigening is een van de instrumenten om de doelen te halen. Ik heb de opdracht om de doelen te halen en daarvoor moet de stikstofdruk omlaag en de natuur herstellen. Als we dat niet doen, kan niemand verder. De industrie niet, het verkeer niet, de woningbouw niet en de landbouw ook niet.”