Klimaatrobuust landschap als antwoord op droogte

Voor het derde jaar op rij kampen we met extreme droogte in Nederland. Dit heeft impact gehad op landbouw én op natuur. Een rondje langs de natuurgebieden levert een bedroevend beeld op. Onze boswachters constateren dat opnieuw veel natuur verloren is gegaan.

Beken, vennen en venen verdrogen. Bomen stonden al vroeg in de herfststand. En ook al kleurt de heide nu prachtig paars, deze heeft het zwaar te verduren en is op sommige plekken zelfs verdwenen.

Effect op broedsuccessen vogels

Doordat de droogte al vroeg in het voorjaar optrad, heeft dit effect gehad op broedsuccessen van veel vogelsoorten en op vroeg bloeiende bloemen. Kraanvogels, weidevogels en moerasvogels hadden minder kuikens, die ook nog vaker stierven door gebrek aan voedsel in de harde, uitgedroogde bodem.

Zeldzame orchideeën worden minder waargenomen en kenmerkende sleutelsoorten, zoals zeldzame vissen, kikkers, salamanders en insecten als de heivlinder, het gentiaanblauwtje en bijzondere libellen zoals de witsnuitlibel worden dit jaar niet of veel minder waargenomen.

Domino-effect

De natuur is veerkrachtig, maar door de droogte ontstaat een domino-effect van tegenslagen en vallen belangrijke schakels uit het ecosysteem weg. Dat valt op lange termijn steeds moeilijker te herstellen waardoor (onomkeerbare) schade voor flora en fauna dreigt.

Droogte treft landbouwsector

We zien dat de droogte ook in de landbouwsector hard gevoeld wordt. Gewassen kampten al snel met gebrek aan water en oogsten konden alleen gered worden door extra beregeningen, die vanaf het voorjaar massaal werden ingezet.

Onze boswachters en terreinbeheerders moesten soms met lede ogen toezien hoe water weggepompt werd

Nabij natuurgebieden gaf dit spanningen. Onze boswachters en terreinbeheerders moesten soms met lede ogen toezien hoe water weggepompt werd en natuurgebieden verder verdroogden. Tegelijkertijd kregen de boeren hier en daar ook te maken met beregeningsverboden.

Kortom, in tijden van droogtecrisis wordt het gebrek aan water overal sterk gevoeld. Een gezamenlijk probleem, dat ook alleen gezamenlijk op te lossen is.

Klimaatrobuust landschap

Een belangrijke oplossingsrichting is wat ons betreft een transitie naar een klimaatrobuust landschap waarin water vasthouden centraal staat. Natuurgebieden kunnen een belangrijke rol spelen bij het vasthouden van water, door maatregelen te nemen om de grondwaterstand te verhogen en zo een robuustere watervoorraad te realiseren. Water wordt daarbij als een schaars en waardevol goed gezien, omdat we beseffen dat we er in de zomerperiode te weinig van hebben.

Overgangszones tussen natte natuur en landbouw

Een belangrijk element in dit klimaatrobuuste landschap wordt gevormd door overgangszones tussen natte natuur en landbouw. In die overgangszones is bijvoorbeeld sprake van een natuurinclusievere vorm van landbouw, waar nattere omstandigheden gelden dan in de reguliere landbouw. De gewassen die hier verbouwd worden, zijn minder gevoelig voor natschade, zodat ze beter bestand zijn tegen natte periodes. Ook kan gedacht worden aan natte teelten.

Naast water vasthouden en de overgangszones is zuinig gebruik van grondwater een cruciaal element

Tijdens een droogtecrisis wordt in de overgangszones geprofiteerd van de hogere waterbeschikbaarheid. Maar ook aanpalende gebieden liften hierop mee, omdat er langer water wordt nageleverd in sloten en beken. Door de hogere waterstanden in de overgangszones worden bovendien de aangrenzende natuurgebieden versterkt.

Naast water vasthouden en de overgangszones die hierin een belangrijke rol spelen, is het zuinig gebruik van grondwater een cruciaal element in het klimaatrobuuste landschap.

Versnelde aanpak van verdroging

Wij pleiten bij provincies en waterschappen voor een versnelde aanpak van verdroging, waarbij kansen mét natuur worden benut. Meer robuuste, verbonden natuur met een gezonde, klimaatbestendige waterhuishouding. Want die natuur is beter bestand tegen weersextremen en kan zelfs helpen de effecten daarvan tegen te gaan.

Het watersysteem in Nederland is ingericht op het afvoeren van water. Dat moet echt anders. Door klimaatverandering hebben we vaker te maken met langdurige droogte en extreme zomerbuien. De natuur kan als een spons fungeren, het water vasthouden en langzaam weer afgeven. Ook de landbouw ondervindt droogteschade en heeft dus baat bij een duurzamer watersysteem.

Teo Wams is directeur Natuurbeheer bij Natuurmonumenten