Lactoferrine, het roze goud?

Geen enkel ander product van FrieslandCampina brengt zoveel op als dit ingrediënt. Prijzen fluctueerden door de jaren heen van € 700 tot € 1.800 per kilo. De marktwaarde schommelt nu al een tijdje rond de € 1.000, zo geeft Herman Ermens, hoofd van FrieslandCampina’s Ingredients divisie, aan. Lactoferrine, je zou het bijna het witte goud noemen ware het niet dat het eiwit na extractie niet wit kleurt maar roze. Dat komt omdat lactoferrine een natuurlijk ijzerbindend eiwit is.

Wat maakt lactoferrine zo bijzonder?

Wat maakt lactoferrine dan zo bijzonder? Lactoferrine is een eiwit dat van nature voorkomt in koemelk en in hogere concentraties wordt aangetroffen in moedermelk. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat het eiwit verschillende potentieel gezondheid bevorderende eigenschappen heeft, zo is onder andere antibacteriële, antivirale en ontstekingsremmende activiteit waargenomen, evenals bevorderde ijzerabsorptie.

Winning lactoferrine is ingewikkeld

De waarde van lactoferrine is al vele jaren bekend, maar de winning is een ingewikkeld proces. Zo is een volle melkwagen (RMO) met 30 ton goed voor slechts 2 kilo van dit bijzondere goedje. Reden voor biotechbedrijf Pharma om in de jaren ’90 te experimenteren met stier Herman, de eerste genetisch veranderde stier met als doel nakomelingen die melk met veel lactoferrine zouden produceren. Het project mislukte. Nog steeds zijn er grote volumes koemelk nodig om een bescheiden hoeveelheid lactoferrine te winnen. Dat vergt diepe zakken.

Het eiwit is inmiddels een belangrijk ingrediënt voor kindervoeding en in toenemende mate voor ouderenvoeding. Investeringen verdienen zich daardoor steeds sneller terug. Daarbij vindt volgens Ermens nog veel onderzoek plaats bijvoorbeeld naar toepassingen in de mondzorg, wondgenezing en huidverzorgingsproducten. Volop kansen dus.

Fabriekshallen, grote melktanks en heel veel roestvrij staal

De productielocatie van FrieslandCampina, gelegen aan de Zuid-Willemsvaart in Veghel, is met een oppervlakte van ruim 14 hectare enorm. Fabriekshallen, grote melktanks en heel veel roestvrij staal. De fabrieken draaien 24 uur per dag 7 dagen in de week en zijn goed voor 480 fulltime banen. RMO’s rijden bij het losstation af en aan om te zorgen voor een jaarlijkse melkaanvoer van 1,5 miljard kilo rauwe melk. Daarbij verwerkt de locatie ook nog eenzelfde hoeveelheid wei.

Het gaat volgens locatiedirecteur Trinette Stolle dan ook om een van de grootste fabrieken voor zuivelingrediënten ter wereld. Zo levert de locatie onder meer lactose voor 10 tot 20% van alle medicijntabletten wereldwijd. Ook levert de vestiging caseïnaat, een gewild eiwit voor medische voeding, voor 50 miljoen patiënten per jaar. Zowel in lactose en farma-hulpstoffen als in caseïnaat voor medische voeding is FrieslandCampina naar eigen zeggen wereldwijd marktleider. Indrukwekkend, maar dit is niet de reden waarom de zuivelonderneming pers, en gedurende 2 dagen ruim 100 leden-melkveehouders – die ook voor de open fabrieksdagen kwamen -, heeft uitgenodigd. In 2020 werd gestart met de laatste uitbreiding, een nieuwe lijn voor de productie van 60 ton lactoferrine. De lijn, naast een bestaande lijn voor 10 ton lactoferrine, is nu gereed en momenteel wordt de productie stap voor stap opgeschaald.

Fotograferen en filmen niet toegestaan

De rondleiding start in de voorfabriek naast de losplaats voor RMO’s. Hier wordt de rauwe melk met behulp van centrifuges ontroomd. Tot zover niets bijzonders. Vervolgens gaat de overgebleven ondermelk via een buizenstelsel een verdieping omhoog. Daar bevindt zich het hart van de nieuwe lactoferrinelijn, zo legt projectleider Jaap de Slegte uit. Het winningsproces is in wezen gewoon een extra lus in het bestaande traject van melkverwerking. Dat maakte het project volgens hem ook zo complex. Fotograferen of filmen is niet toegestaan. “De concurrent kijkt graag mee”, aldus De Slegte.

Ook in deze ruimte vooral veel roestvrij staal. Even verderop staan 2 rijen met 6 roestvrijstalen, ongeveer manshoge, kolommen tegenover elkaar. Dit is waar de lactoferrine van de ondermelk wordt gescheiden. Het gaat om 2 lijnen. Als de een in gebruik is, is er tijd om de andere te reinigen. “Je zou het proces kunnen vergelijken met het ontkalken van water”, zo legt de Slegte uit. De bedoeling is dat hier binnenkort dagelijks 3 miljoen kilo melk door de kolommen stroomt. In de kolommen bindt de lactoferrine zich aan adsorptiemateriaal. Zodra dit materiaal is verzadigd, wordt de lactoferrine met behulp van een zoutwateroplossing van het adsorptiemateriaal gescheiden. Daarbij is gedacht aan duurzaamheid. Hergebruik van het pekelwater is 8 tot 9 keer mogelijk.

Filtratie voor 96% zuiverheidsgraad

Het beschreven proces is bijzonder, maar niet uniek. Wereldwijd zijn er een 15 tot 20 productielocaties die lactoferrine op een soortgelijke manier winnen. De grootste producent is het Japanse Morinaga Milk. Het unieke van de lijn van FrieslandCampina zit hem volgens De Slegte vooral in de filtratiestappen nadien waardoor een zuiverheidsgraad van lactoferrine van 96% is te realiseren. “Anderen zeggen dat ze de hoogste kwaliteit leveren, maar wij weten dat we de hoogste kwaliteit leveren”, vult Ermens aan.

Dat er veel aandacht is besteed aan het filtratieproces zie je ook terug in de verdeling van kosten. Van het investeringsbedrag ging volgens De Slegte ongeveer een derde op aan het purificatieproces van de lactoferrine. Bedragen in dezelfde orde van grootte werden besteed aan de kolommen en het gebouw. Na filtratie gaat de lactoferrine in grote opslagtanks. Sproeidrogen, zeven en verpakken zijn de laatste stappen voor het product de locatie in Veghel verlaat.

Ondermelk gaat niet verloren

De ondermelk die overblijft gaat niet verloren, maar is nog steeds geschikt voor winning van caseïnaten, wei-proteïneconcentraten en lactose. Het winnen van lactoferrine is zoals gezegd alleen een extra lus in het verwerkingsproject. Op deze manier kan een melkstroom optimaal tot waarde worden gebracht. Wel zijn er eisen voor de te produceren eindproducten. Zo mag volgens het Warenwetbesluit melk zonder lactoferrine niet worden verkocht als consumptiemelk. De verwerking van melk zonder lactoferrine tot producten op basis van melk is echter wel toegestaan.

Vraag neemt nog steeds toe

De vraag naar lactoferrine is groot en neemt zoals gezegd nog altijd toe, met name in ouderenvoeding. Vooral in de jaren na de uitbraak van Covid-19 is de aandacht voor voeding in relatie tot gezondheid toegenomen. Dit heeft ook de vraag naar lactoferrine een nieuwe impuls gegeven. Binnen FrieslandCampina gaat de meeste lactoferrine in de premium babyvoeding bestemd voor de Chinese en Aziatische markt. Voor voeding voor volwassenen levert de onderneming alleen grondstoffen aan derden. In de afgelopen jaren kon FrieslandCampina niet aan de eigen vraag voldoen. Daardoor bleef de productie van kindervoeding onder het merk Friso Prestige achter bij de vraag.

Ondanks de forse uitbreiding in productiecapaciteit verwerkt FrieslandCampina volgens Ermens ook nu nog meer lactoferrine dan het zelf produceert. Er liggen nog geen plannen voor verdere uitbreiding van de productiecapaciteit. In de Verenigde Staten is er nog een samenwerking met United Dairymen of Arizona goed voor de productie van nog eens 10 ton lactoferrine. Daarmee komt de totale productiecapaciteit op 80 ton, volgens Ermens in ieder geval voorlopig voldoende om concurrerend in de markt te blijven. Hoe aantrekkelijk de marges zijn, hangt volgens hem maar net af van hoe je rekent. De investering van € 80 miljoen moet natuurlijk eerst worden terugverdiend. Hij denkt dat dit in vier à vijf jaar mogelijk moet zijn. Dat zegt in ieder geval iets over de marges van nu, marges die de leden-melkveehouders moeten gaan terugzien in de jaarlijkse winstuitkering. Voor de productie van lactoferrine is namelijk geen aparte melkstroom, met bijbehorende toeslagen, in het leven geroepen.

Lees ook: Turtle Tree introduceert eind 2023 lactoferrine uit precisiefermentatie