Landbouwbeleid moet radicaal anders na Oekraïnecrisis

De verschrikkelijke oorlog in het Oosten van Europa is deze dagen gelukkig niet aangegrepen voor politiek gewin. Het zou ook buitengewoon onkies zijn geweest. De minister van Buitenlandse Zaken gaf wel een inhoudelijke boodschap af voor de binnenlandse politiek: de wereld is in korte tijd zo op zijn kop gezet dat er reden is het regeerakkoord opnieuw onder de loep te nemen.

Regeerakkoord openbreken

De crisis van nu rechtvaardigt inderdaad het openbreken van het regeerakkoord, zeker van het hoofdstuk landbouw en natuur. Er openbaart zich nu namelijk een existentieel probleem voor Europa en vele andere landen in de wereld: de enorme afhankelijkheid van de Russen en de boeren in de Oekraïne als het gaat om energie, grondstoffen (zoals fosfaat, kali, kunstmest) en voedingsgrondstoffen zoals granen. Die afhankelijkheid was er al jaren, maar in vredestijd was er voor velen geen reden om je er zorgen over te maken. Rob de Wijk – o.a. hoogleraar aan de Universiteit Leiden en gespecialiseerd in internationale geopolitieke verhoudingen – liet zich één dezer dagen ontvallen dat hij de Haagse politiek hier al meer dan 10 jaar voor waarschuwt maar dat het ‘naïef’ weggewuifd wordt. Het is dezelfde reactie die heel veel boeren ten deel valt als men waarschuwend roept ‘pas maar op met jullie natuur- en anti-landbouwplannen overheid, jullie praten wel anders als er een oorlog komt’.

Het gelijk van de professor en de boer

De vraag is natuurlijk wel: hoe gaan we om met het gelijk van de professor en de boer? Het gelijk dat het strategische en geopolitieke belang van voedselproductie (én kennis en technologie) onvoldoende in ons landbouwbeleid is verdisconteerd? Dat je als vrije wereld als het om voedsel (en energie) gaat niet afhankelijk wílt zijn van machthebbers die tot alles in staat zijn? Het palet aan reacties op de ‘nieuwe’ bikkelharde werkelijkheid is overzichtelijk. Enerzijds is de reactie: het roer in de nationale en Europese landbouwpolitiek moet radicaal om. We hebben nu een echte crisis. De stikstofcrisis en de klimaatcrisis verbleken hierbij, aan de kant er mee en de ijskast in…..Er is maar één doel: produceren, produceren overal waar het kan.

Waaruit bestaat dan dat geopolitieke strategische belang van onze Nederlandse landbouwsector?

De andere reactie is al even kordaat en zelfverzekerd: déze crisis bewijst dat we met de inzet op verduurzaming en vergroening van de landbouw juist op de goede weg zijn. Ook al hebben wetenschappers vastgesteld dat de Europese voedselproductie dáált met de vergroening en de Farm to Fork-strategie van Timmermans.

_{Lees verder onder foto}

Derde weg

Ik ben vóór het openbreken van het huidige regeerakkoord op landbouw en natuur, maar ben ook tégen polarisatie van het landbouwdebat. We moeten met elkaar een ‘derde weg’ vinden. Het opportunistisch inwisselen van de ene ‘crisis’ voor eentje die ons beter uitkomt omdat we er onwelgevallig beleid mee kunnen ‘killen’ is niet fair. Wij hebben er hier misschien weinig van te duchten maar er zijn grote delen in de wereld waar boeren en de voedselproductie wel ernstig te lijden hebben van opwarming van de aarde. Tegelijkertijd, moeten we ook korte metten maken met de hautaine en ook naïeve houding van de ‘Timmermansen’. Het is echt niet ‘rustig maar, we hadden in onze plannen al rekening gehouden met de geopolitieke crisis enz enz’. Geen mens die dat gelooft.

Strategisch belang 1: Bodem.

Wat dan wel? Even terug naar de professor. Waaruit bestaat dan dat geopolitieke strategische belang van onze Nederlandse landbouwsector?

In de eerste plaats onze bodem. We boeren in een zeer vruchtbare delta. Onze bodem is dus een internationale machtsfactor. Maar gaat het goed met die agrarische bodem? Nee, we hebben problemen. De bodemvruchtbaarheid staat onder druk. Het percentage organische stof in de bodem ook. Oorzaken? Is dat te veranderen? Ja door aanpassing van bemestingsnormen en veel meer ruimte te creëren om dierlijke mest te gebruiken. En als dat dan tot gevolg heeft dat er een paar milligrammetjes nitraat meer in het grond- en oppervlaktewater gaan komen, ietwat boven de Europees gezien zeer strenge normen? Ja dan accepteren we dat in het belang van de ‘machtsfactor’ bodem.

2. Menselijk kapitaal

Ooit zei een Chinese minister van Landbouw tegen de Nederlandse collega: wij hebben de meeste boeren maar jullie hebben de beste. Ons menselijk kapitaal van goed opgeleide boeren die permanent aan onderlinge kennisuitwisseling doen is een tweede machtsfactor. Het idee dat je als overheid maar door kunt gaan met beleid dat leidt tot ‘minder minder boeren’ is een grote misvatting. Op een gegeven moment ga je door de kritische ondergrens, een sector heeft volume nodig. Ook qua aantallen boeren. De geweldige zuivelketen die we hebben, heeft boeren-vakmensen en productie-volume nodig. Is het dan stimulerend dat de overheid om de zoveel tijd trots meldt dat er veel belangstelling is voor deze of gene stoppersregeling? Lijkt me niet. Wat dat betreft is het promotie-spotje van de Agrarische Jongeren een verademing.

3. Grond

Zonder grond geen glorie, zonder voldoende agrarische grond geen machtsfactor meer. De derde machtsfactor. We kunnen niet ongestraft het landbouwareaal maar laten krimpen. We kennen al natuurcompensatie als fenomeen, het wordt nu tijd voor verplichte landbouwcompensatie. Haal je als overheid landbouwgrond uit productie voor natuurdoelen, dan moet je het elders in Nederland met uitbreiding compenseren. Dat gaat wel leiden tot zuinig omgaan met landbouwgrond.

4. Innovatie

Innovatie; internationaal een vierde machtsfactor van agrarisch Nederland? Zonder enige twijfel. Vaak ontstaat innovatie aan de basis tussen praktiserende boeren, onderwijs- en onderzoeksinstellingen. Op dat systeem is zeer zwaar bezuinigd. En veel actuele innovaties worden in de kiem gesmoord door het juridisch-bureaucratische overheidssysteem: pas als je in juridische termen kunt aantonen dat de positieve effecten van je innovatieplan zijn ‘geborgd’ heb je er wat aan en mag je er mee doorgaan. Het is bijna een verkapt ontmoedigingsbeleid. Hier moet echt weer lucht en ruimte komen.

Export wordt als onze morele bijdrage aan internationale voedselzekerheid gezien

5. Export

Export is – zo blijkt nu elke dag met graan en kunstmest uit de Oekraïne en Rusland – een vijfde geopolitieke machtsfactor. Afhankelijkheid van die importen dus ook. En dan voeren we – zelfs een paar jaar geleden binnen het CDA (gelukkig daarna de kop ingedrukt) – de discussie over de vraag of wíj́ wel moeten produceren voor de export. Wat een naïviteit en bovenal decadent egoïsme. Hoeveel lokale boeren – vaak vrouwen – in ontwikkelingslanden profiteren van de export van Nederlandse fokvee voor de opbouw van de melkveehouderij? Hoeveel monden worden er gevoed door de export van topkwaliteit pootaardappelen naar wel 80 landen? En wat is er mis met een kippepootje van Nederlandse origine dat door kinderen op het schoolpein onder de tropische zon wordt opgepeuzeld? Ik zou denken: beter op Nederland aangewezen voor agrarische producten, én kennis en technologie, dan op de Russen.

Internationaal solidair

Ja, we moeten het regeerakkoord herformuleren op het hoofdstuk landbouw en natuur. We moeten het als het ware ‘voedselzekerheid-inclusief’ en ‘internationaal solidair’ maken. De Kritische Depositie Waarde maakt plaats voor de Kritische Bodemvruchtbaarheids- Waarde, Natuurcompensatie krijgt een vriendje in verplichte Landbouwcompensatie. Innovatie krijgt echt lucht en ruimte en wordt niet juridisch de keel dicht geknepen. Export wordt als onze morele bijdrage aan internationale voedselzekerheid gezien. Europese landen die hun exportpotentie niet benutten worden daar op aangesproken. De overheid stopt met hosannageroep – vaak bedoeld om ook andere boeren te werven – als er zich een handvol geïnteresseerden meldt voor een stoppersregeling. De communicatie leggen we neer bij de toekomst, het NAJK.

Natuur behouden

En tenslotte, laten we onze Natura 2000-gebieden maar zitten? Natuurlijk niet. Prachtige gebieden, bijzonder soorten en habitats. En we zetten dus alles op alles om de instandhouding van die gebieden via inrichting en beheer verder te verzekeren. En daarmee redden we het in heel veel gevallen..en in die paar situaties dat een veehouderijbedrijf ‘in de weg zit’ komen we er wel uit met elkaar, zonder rare fratsen van voorkeursrecht, vestigen op grond, of onteigeningsprocessen.