Lectoren: prijsmaatregelen bevorderen gezonder eten

De Verenigde Naties hebben vorig jaar een schone, gezonde en duurzame leefomgeving als mensenrecht erkend. De Raad van Europa roept lidstaten op om dit recht vast te leggen in hun nationale recht. “Ik kan niet wachten. Daar hoort immers recht op gezonde, betaalbare voeding bij”, zegt Annet Roodenburg, lector Voeding en gezondheid, HAS green academy.

Roodenburg roept, samen met Herman Peppelenbos, lector Groene gezondheid, HAS green academy en Feike van der Leij, lector Health & Food bij Hogeschool Inholland, het kabinet op om snel prijsmaatregelen in te voeren. De drie zijn verbonden aan het lectorenplatform Voedsel, Voeding en Gezondheid, waar gezamenlijk praktijkgericht onderzoek wordt uitgevoerd naar vraagstukken rondom de beschikbaarheid en toegankelijkheid van duurzaam, veilig en gezond voedsel voor iedereen.

Je moet duurder maken wat ongezond is en goedkoper wat gezond is

Prijsmaatregelen helpen om gezonder te eten

Gemiddeld is slechts 20% van de producten in een supermarkt gezond, blijkt uit onderzoek van de WUR. Meestal geldt: hoe goedkoper, hoe ongezonder. Datzelfde zie je terug in de reclamefolders met 80% aan veelal zoete aanbiedingen. Met 2,3 miljoen te zware Nederlanders kosten overgewicht en obesitas ons nu jaarlijks al zo’n € 79 miljard, zegt Roodenburg.

“Dus moet je duurder maken wat ongezond is en goedkoper wat gezond is. Prijsmaatregelen bevorderen gezonde eetpatronen. In landen als Mexico, Groot-Brittannië, Hongarije en Frankrijk, en in sommige grote Amerikaanse steden zoals New York en San Francisco, gebeurt dat al. Met bewezen positief resultaat. Daarbij komt: btw afschaffen op groenten en fruit hoeft niet moeilijk te zijn.”

Preventieparadox

Dat is het volgens de Nederlandse overheid wel. De ministeries van Financiën en Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) lieten onderzoeksbureau SEO dat onderzoeken. Volgens het rapport zou afschaffing van btw op groenten en fruit juridisch onhoudbaar, moeilijk uitvoerbaar en duur zijn, met amper effect op het consumptiegedrag. 10% lagere prijs leidt tot ‘slechts’ 5% meer consumptie van gezonde voeding.

Maar, behalve dat prijsverlagingen elders wél blijken te werken, is die 5% volgens Roodenburg een impactvol getal als je kijkt naar de totale bevolking. “De preventieparadox”, reageert Van der Leij. Dit is het fenomeen waarbij preventieve maatregelen op bevolkingsniveau grotere gezondheidswinst opleveren, maar niet noodzakelijk voor elk individu effectief zijn. Van der Leij: “De inname van groenten en fruit verschuift in de hele bevolking. Het effect lijkt klein, maar is groot. Het prijsvoordeel gaat namelijk niet naar ongezonde producten.”

Jurisprudentie welkom rond afschaffen btw

De drie zetten ook vraagtekens bij de juridische bezwaren uit het SEO-rapport. Die gaan over de niet te checken hoeveelheden bewerkte groenten en fruit in producten, denk aan chips (aardappel) of snoep (fruit).

Peppelenbos: “Toen de btw steeg van 6 naar 9%, was dit geen issue. Dan kan het omgekeerde ook. Hef geen btw meer op groenten en fruit. Beter nog, subsidieer dit uit een suikertaks. Begin met verse groenten en fruit; dat is een overzichtelijke stap. En verken daarna wat er mogelijk is met producten waarin groenten en fruit verwerkt worden. Volgen er rechtszaken? Prima, jurisprudentie is uiterst welkom, het creëert duidelijkheid. Ik denk dat het voor veel fabrikanten fijn is om te weten waar ze met z’n allen aan toe zijn. Nu gaat de fabrikant met het goedkoopste product winnen.”

Daarbij doelt hij mede op de hoeveelheden suiker die bedrijven aan hun producten toevoegen. Ze werken aan suikerreductie, weet Van der Leij. “Maar dat heeft invloed op de smaak en verhoogt de prijs. Met regelgeving sturen op financiële prikkels is effectief. Toen in 2016 de Britse overheid belastingverhoging op suiker aankondigde, besloten fabrikanten direct het suikergehalte in hun producten te verlagen. Er kwam een nieuwe standaard voor (minder) suiker in frisdranken. In Nederland kennen we zo’n voorbeeld toen we zout in brood sectorbreed gingen reduceren. Prima gelukt.”

Hoe werken foodbedrijven en -professionals aan het gezonder maken van producten? Lees het in de serie Nationale Aanak Productverbetering (NAPV)

Hele eetcultuur moet om

Uiteindelijk moet de hele eetcultuur om. Vorig jaar deden HAS-studenten onderzoek naar wat je aan eten kunt kopen vanaf station Den Bosch tot in de hogeschool. Peppelenbos: “Daarvan bleek 92% niet te passen in de Schijf van Vijf. Dat zegt iets over onze voedselomgeving. Mensen krijgen steeds jonger diabetes en hart- en vaatziekten. Dat heeft met leefstijl van doen en die komt voort uit ongezonde keuzes.”

Waarbij Roodenburg zich afvraagt hoeveel keuzevrijheid je als consument werkelijk hebt. “De meeste mensen sjezen met een bescheiden knip door de supermarkt en kiezen de aanbiedingen. Het is echt twee voor twaalf. Ik zou al blij zijn als wettelijk verplicht wordt dat er voor minstens 50% aan gezonde aanbiedingen in de folders moet staan.”

Niet gek, vindt Peppelenbos, die eraan toevoegt: “Investeer dan gelijk in educatie. Het budget van het Voedingscentrum is een fractie van dat van snackfabrikanten. Zo win je het niet van obesitas.”

Ik zou al blij zijn als wettelijk verplicht wordt dat er voor minstens 50% aan gezonde aanbiedingen in de folders moet staan

0% btw opgenomen in regeerakkoord

In het regeerakkoord was onder meer opgenomen geen btw meer te heffen op groenten en fruit. De staatssecretaris wilde graag antwoord op de vraag hoe, maar het SEO-rapport geeft daarop geen antwoord en zegt in plaats daarvan: ‘niet invoeren’.

Maar niets doen is geen optie meer, zeggen de lectoren. Roodenburg: “We moeten gezond eten aantrekkelijk, toegankelijk en betaalbaar maken.” Peppelenbos: “Wees gul met het EU-schoolfruit, kijk naar de behoefte bij voedselbanken, enzovoort.” Van der Leij: “We moeten op alle fronten schakelen, van onderwijs tot openbare ruimten.”

Laten we beginnen met een ministerie van VVG: Voedsel, Voeding en Gezondheid

Voedselakkoord nodig

Het Platform Voedsel, Voeding en Gezondheid werkt vanuit verschillende invalshoeken aan voedselvraagstukken die allemaal te maken hebben met beschikbaarheid en toegankelijkheid van duurzaam, veilig en gezond voedsel voor iedereen. De lectoren willen samen het praktijkgericht onderzoek rond voedsel, voeding en gezondheid versterken en de resultaten maatschappelijk breder uitdragen.

Van der Leij: “Wij overleggen onder meer met het ministerie van VWS en LNV, dus de voedsel- en de landbouwkant. Uiteindelijk moet je de hele keten coveren. Met ziektepreventie als belangrijkste doel. Dat is het meest kansrijk, maar daarin wordt nu nog amper geïnvesteerd.”

Doorspeculerend zegt Peppelenbos een landbouwakkoord te mager te vinden. “We hebben een voedselakkoord nodig waarin je consument en koopgedrag meeneemt.” En Roodenburg grapt, half serieus: “Laten we beginnen met een ministerie van VVG: Voedsel, Voeding en Gezondheid. Voedsel, dat zijn de voedingsmiddelen, Voeding gaat over wat we binnenkrijgen en Gezondheid is het gevolg van die twee.”

Lees ook de columns van Herman Peppelenbos, Annet Roodenburg en Feike van der Leij over gezonde voeding