Maak nu echt een eind aan patent op planten

Planten en dieren verkregen via klassieke veredeling zijn niet patenteerbaar, oordeelde het Europees Octrooibureau (EOB) in mei vorig jaar. Een nieuw rapport van No Patents on Seeds! en Oxfam laat echter zien dat er nog steeds tientallen van dergelijke patenten worden aangevraagd. Het rapport is onlangs, samen met meer dan 180.000 protesthandtekeningen, aangeboden aan het EOB.

Volgens het rapport proberen vooral de grote multinationale zaadbedrijven de nieuwe patentregels te omzeilen door gebruik te maken van een aantal mazen in de wet. In de afgelopen tien jaar zijn er ieder jaar ongeveer 100 nieuwe patenten aangevraagd op planteneigenschappen die gewoon in de natuur voorkomen. En ondanks het feit dat er ‘pas’ 200 van deze patentaanvragen zijn toegekend, vallen er volgens het rapport al meer dan 800 gewassen onder de reikwijdte van die patenten.

Gevaar voor voedselzekerheid

Deze ontwikkeling is een gevaar voor onze voedselzekerheid. Als conventioneel gekweekte planten en dieren worden gepatenteerd als ‘uitvindingen’, mogen ze namelijk niet worden gebruikt voor verdere veredeling zonder toestemming van de patenthouder. En dat is een groot probleem, want veredelaars gebruiken tientallen kruisingen om tot een nieuw ras te komen dat bijvoorbeeld bestand is tegen nieuwe ziekten of beter aangepast is aan veranderende weersomstandigheden door klimaatverandering. Daarom moeten veredelaars de beschikking kunnen hebben over alle bestaande rassen, zonder dat daar eerst over onderhandeld hoeft te worden door juristen.

Handjevol bedrijven

Het zijn vooral de grootste multinationals die de hoge kosten van patenten en de noodzakelijke juristen kunnen betalen en daarmee hun marktpositie versterken. De vier grootste zaadbedrijven, Bayer (Monsanto), Corteva (DowDupont), BASF and Chemchina (Syngenta), bezitten al meer dan de helft van de wereldhandel in zaaizaad.

Onze voedselproductie mag niet afhankelijk mag worden van een handvol bedrijven

Dit heeft ook directe gevolgen voor boeren. Hoe kleiner de markt, hoe minder keuzevrijheid, en de prijzen van zaden zijn de afgelopen decennia enorm gestegen. Daarnaast mogen boeren in veel landen de zaden van gepatenteerde rassen niet hergebruiken. Dit is vooral problematisch voor kleine boeren in ontwikkelingslanden die geen geld hebben om ieder jaar nieuw zaaizaad te kopen. Zaden zijn het begin van iedere voedselketen, die mogen niet worden gemonopoliseerd.

Kruising

Al jaren is er in Europa een discussie gaande of patenten op planten en dieren die door middel van kruising en selectie zijn ontstaan, mogen worden gepatenteerd. Het Europees Octrooi Verdrag uit 1973 stelt dat ‘essentieel biologische processen’ zoals kruising niet mogen worden gepatenteerd, maar in 2015 besloot het Europees Octrooibureau wel patenten te verlenen op de planten en dieren die daaruit voortkomen. Na grote politieke en maatschappelijke druk paste het EOB haar beleid vorig jaar dus aan, maar deed dat onvoldoende: Het EOB heeft namelijk geen antwoord gegeven op de vraag wat er precies wordt verstaan onder ‘essentieel biologische processen’, en dat leidt nu tot problemen.

Grenzen verdoezelen

Het zojuist verschenen rapport laat zien dat bedrijven de grenzen tussen klassieke en technologische veredeling systematisch verdoezelen, om op die manier hun conventioneel gekweekte rassen toch te kunnen patenteren. Ook verschillende Nederlandse veredelingsbedrijven worden in het rapport genoemd, maar daarbij kan een opvallende kanttekening worden geplaatst. Zo laat het Nederlandse groenteveredelingsbedrijf Rijk Zwaan in een reactie weten: “Helaas moeten we, gezien het feit dat we worden geconfronteerd met patenten in de plantenveredeling en bedrijven die er gebruik van maken, planteigenschappen beschermen met patenten, ook al heeft dat niet onze voorkeur. We hebben die patenten nodig om toegang te krijgen tot gepatenteerd materiaal van derden om ervoor te zorgen dat we groenten kunnen blijven veredelen.”

Samen met No Patents on Seeds! en andere organisaties pleit Oxfam daarom voor een moratorium op het patenteren van planten en dieren totdat de bestaande mazen in de wet zijn gedicht. De petitie kan nog tot 15 juni ondertekend worden op WeMoveEurope.

Bram de Jonge is beleidsadviseur Zaden bij Oxfam Novib.