Onzekerheid bedrijven niet weg na vertrek uit Rusland

Een enorme lijst van bedrijven heeft afgelopen weken het vertrek aangekondigd uit Rusland vanwege de oorlog in Oekraïne. Tegelijkertijd zijn er ook bedrijven in de food- en agrisector die voorlopig blijven produceren in lokale Russische vestigingen.

Voedingsbedrijven zoals McDonald’s en Arla Foods, verwerkers van landbouwproducten en fabrikanten van landbouwmachines. De lijst van bedrijven die willen stoppen in Rusland is al lang en er komen nog steeds bedrijven bij die willen vertrekken uit Rusland of dat al hebben gedaan. Dat gebeurt onder druk van de sancties en andere maatregelen van Westerse regeringen, publieke opinie, aandelenbeurzen en investeerders in verband met de Russische invasie in Oekraïne. Sommige bedrijven kiezen er voor om volledig te stoppen, anderen hebben vooralsnog alleen een investeringstop in Rusland aangekondigd.

Kettingreactie in keten

Zodra grote buitenlandse bedrijven stoppen met activiteiten in Rusland heeft dat grote invloed, niet alleen in Rusland en ook niet alleen maar voor het bedrijf zelf. De wereldwijde ketens in de voedingsindustrie waren nog aan het herstellen van de verstoringen als gevolg van de coronapandemie, maar raken door de oorlog in Oekraïne nu opnieuw ernstig verstoord. Dat heeft te maken met haperingen of stilstand in de aanvoer van belangrijke grondstoffen zoals tarwe, mais en zonnebloemolie. In Rusland zelf kan een kettingreactie ontstaan.

Een voorbeeld is de aankondiging van McDonald’s om de Russische vestigingen te sluiten. Dat heeft in de eerste plaats consequenties voor het lokale personeel, die weliswaar vooralsnog doorbetaald worden. Maar ook voor de aanvoer van producten die op menu staan. Een van de leveranciers van McDonald’s is aardappelverwerker Lamb Weston/Meijer (LWM). In eerste instantie gaf het bedrijf aan nog wel te blijven produceren in Rusland. Export en import van producten naar en uit Rusland is stopgezet, dat geldt ook voor de bouw en investeringen in nieuwe productielijnen. De fabriek van LWM in het Russische Lipetsk is een belangrijke leverancier van McDonald’s in Rusland. Het bedrijf evalueert verdere vervolgstappen, net als andere bedrijven die in Rusland actief zijn.

Essentiële bedrijven

Bedrijven die actief blijven in Rusland zijn in veel gevallen een essentieel onderdeel van de voedselketen. Veevoerfabrikant De Heus noemt het belang voor de voedselketen als argument om vooralsnog actief te blijven in Rusland. De voerfabriek van De Heus blijft dus vooralsnog doordraaien heeft het bedrijf aangegeven.

Doorgaan met produceren geldt ook voor lokale fabrieken en dochterbedrijven van grote voedingsconcerns zoals Danone, Nestlé en Pepsico. Grote brouwers zoals AB Inbev, Carlsberg en Heineken stopten vrij snel na de inval met de export van bier naar Rusland, maar de lokale productie van andere, veelal Russische merken, gaat veelal door. Dat geldt ook voor zuivelbedrijven zoals het Duitse Ehrmann dat in 2021 een fabriek overnam van FrieslandCampina (zie kader).

Bedrijven in Oekraïne

Voor bedrijven in Oekraïne gelden deels dezelfde afwegingen, maar daar komt het waarborgen van de veiligheid van werknemers nog bij. En de vraag of productie mogelijk blijft door oorlogsschade. Het Nederlandse veevoerbedrijf Agrifirm had een fabriek in het westen van Oekraïne al gesloten vanwege veiligheidsredenen, maar heeft die later toch weer geopend om de voervoorziening op gang te houden.

Uitgangsmateriaal en techniek

Essentieel is ook de aanvoer van uitgangsmateriaal bijvoorbeeld pootgoed voor aardappelen. Net voor het uitbreken van het conflict was al bekend Rusland kampte met een groot gebrek aan pootgoed voor de teelt van consumptieaardappelen en de verwerkende industrie. Volgens pootgoedleverancier HZPC moet er nog steeds veel pootgoed naar Rusland. Medio maart is de status dat het bedrijf vanuit vier landen in West-Europa pootgoed wil verschepen. Een deel is al onderweg, maar een groot deel moet nog op transport, dat gaat volgens HZPC om enkele duizenden tonnen pootgoed. Verscheping naar Oekraïne ligt nog volledig stil.

Landbouwmachines

Grote fabrikanten van landbouwmachines zijn vrijwel allemaal vertegenwoordigd in Rusland, deels ook met productielocaties. John Deere exporteert geen producten meer naar Rusland vanuit de VS, dat gaat om grote trekkers en sproeimachines. Ook andere fabrikanten zoals Agco, bekend van Fendt en MF, zijn gestopt met exporteren, maar blijven regionaal nog wel produceren voor zover mogelijk.

Het Duitse bedrijf Claas heeft een grote locatie voor de bouw van combines in het Russiche Krasnodar. Het bedrijf wilde in eerste instantie doorgaan met produceren, maar heeft de productie inmiddels toch moeten stilleggen vanwege problemen met de toelevering van essentiële onderdelen.

Lely, de Nederlandse fabrikant van melkrobots, is een van de bedrijven die zijn gestopt met het exporteren van robots naar Rusland en Belarus. Onderdelen en onderhoudsproducten blijft het vooralsnog wel leveren vanwege het welzijn van koeien en de voedselvoorziening.

Normale afwikkeling onmogelijk

Vertrek uit Rusland aankondigen als bedrijf is een eerste stap. Maar een normale afwikkeling laat staan een verkoop aan een lokale partij of investeerder is niet waarschijnlijk. Rusland dreigt met nationalisatie van bedrijven waardoor deze staatseigendom worden. Tegelijkertijd zijn ook financiële banden doorgesneden, onder meer door het uitsluiten van Rusland uit het internationale betalingssysteem Swift en het bevriezen van Russische tegoeden in buitenlandse valuta. Zelfs als er nog een koper gevonden kan worden is het maar de vraag of de verkoopopbrengst te incasseren valt. Nog los van de vraag of sowieso een reële verkoopprijs te krijgen is. De vrees is dat belangrijke bedrijven dan voor een habbekrats in handen komen van dezelfde bedrijven en oligarchen die nu de touwtjes van de Russische economie in handen hebben.

Onherstelbare schade

Vooralsnog zijn er voor zover bekend geen bedrijven zonder meer onteigend. De vraag is wel wat er gebeurt als er geen spoedig eind komt aan het conflict. Dan komt er een moment dat er onherstelbare schade ontstaat als er knopen doorgehakt worden over bedrijven van buitenlanders in Rusland.

Onzekerheid en ellende is er door de oorlog in de eerste plaats natuurlijk voor slachtoffers en inwoners in Oekraïne. Maar zonder een snelle verbetering loopt ook de schade voor bedrijven in food en agri in rap tempo verder op.

Rusland sinds 2014 naar zelfvoorziening zuivel

Rusland heeft sinds 2014 een enorme slag gemaakt om zelfvoorzienend te worden voor zuivel. Tegelijkertijd zijn nog veel westerse bedrijven actief in verwerking en verkoop van zuivelproducten. De grootste spelers zijn Danone en Pepsico. In reactie op de Westerse sancties vanwege de inname van de Krim kondigde Rusland een boycot af op een groot aantal Westerse producten. Daaronder ook verse melk en andere zuivel. Volgens Rabobank-analist Richard Schepers betekende dat voor de EU een exportverlies van ongeveer 250.000 ton kaas en 30.000 ton boter. Sindsdien heeft Rusland gestreefd naar verbetering van de binnenlandse melkkwaliteit en vooral productiegroei. Ten opzichte van 2015 is de binnenlandse melkaanvoer met 15% gestegen. De resterende importbehoefte aan zuivel wordt vooral afgedekt door invoer uit Belarus, het buurland dat Rusland ondersteunt en meewerkt aan de inval in Oekraïne. De melkproductie gebeurt voor een steeds groter deel op grootschalige bedrijven. Een van de grootste is EkoNiva dat onderdeel is van Ekosem, een Duitse-Russische holding. Het bedrijf telt meer dan 100.000 melkkoeien en meerdere zuivelbedrijven en was in 2020 goed voor bijna 4% van de Russische melkproductie, meldde het ministerie van LNV in 2021. Danone was in Rusland goed voor een marktaandeel van circa 7,5% van de Russische melkverwerking.
Pepsico heeft in Rusland met het dochterbedrijf Wimm Bill Dan een aandeel van ruim 7% en de volgende twee verwerkers zijn Russisch met een aandeel van iets meer dan 2%. Een van de vele buitenlandse zuivelbedrijven is het Duitse DMK waarvan de Nederlandse zuivelcoöperatie DOC Kaas mede-eigenaar is. DMK heeft een flink aandeel in de Russische markt voor blauwschimmelkaas die in eigen Russische fabrieken wordt gemaakt met Russische melk.

FrieslandCampina en slachtconcern Tönnies in 2021 al weg uit Rusland

FrieslandCampina heeft 2021 het Russische dochterbedrijf Campina LLC in de buurt van Moskou verkocht aan het Duitse zuivelbedrijf Ehrman. Achteraf gezien een goed moment om te vertrekken van de Russische markt. Voor Ehrmann was de aankoop een mooie gelegenheid om de markpositie in Rusland te verstevigen. Het Zuid-Duitse familiebedrijf maakt producten onder merken als Fruttis die internationaal bekend zijn, maar ook specifieke Russische producten. FrieslandCampina heeft momenteel geen activiteiten meer in Rusland, tot voor kort was er alleen nog een ‘kleine export van kindervoeding’.
Het Duitse slachtconcern Tönnies heeft in 2021 de productieactiviteiten in Rusland beëindigd. Het bedrijf APK Don is verkocht aan het Thaise vleesbedrijf Cahroen Pokphand Foods, een van de buitenlandse concurrenten op de Russische vleesmarkt. Het Nederlandse slachtconcern Vion heeft geen activiteiten in Rusland en ook geen export van vlees naar dat land. Rusland is sinds 2014 in sneltreinvaart zelfvoorzienend geworden wat varkensvlees betreft. De varkensvleesconsumptie ligt rond 3,5 miljoen ton karkasgewicht en wordt volledig ingevuld door de binnenlandse productie. In 2013 werd nog circa 0,9 miljoen ton ingevoerd terwijl de consumptie toen rond 3,1 miljoen ton lag volgens cijfers van het het Amerikaanse landbouwministerie (USDA).