Tomatenmarkt mist transparantie

20-11-2020 | Laatste update op 07-03 |Tuinbouw | Marktanalyse

Wageningse onderzoekers doken diep in de tomatenmarkt voor de vraag of duurzaam telen wordt beloond. Dat levert een interessant beeld op van de brede handelspraktijk voor veel telers.

In opdracht van minister van landbouw Carola Schouten beoordeelden onderzoekers van Wageningen Economic Research dat duurzaam tomaten telen wordt beloond. Voor biologische tomaten zijn de prijzen voldoende om de meerkosten te betalen. Voor gangbare tomatentelers waren de winsten in onderzoeksjaar 2017-2018 zo hoog dat meerkosten zijn betaald voor bijvoorbeeld PlanetProof. Een vaste vergoeding was er niet.

Telers weten niet wat prijs is van afnemer

Naast de hoofdconclusie schetste het rapport een aantal interessante beelden van de tomatenmarkt. Een van de uitkomsten van het onderzoek is dat telers de prijstransparantie in de keten laag noemen. Zo weet een grote meerderheid van de telers niet welke prijs zijn afnemer realiseert met zijn producten. Bovendien kunnen prijzen tussen telers sterk wisselen en zijn deze slecht voorspelbaar.

In het biologische segment is het iets duidelijker. Marktleider Nautilus Organics verkoopt vooraf 25% van de tomaten voor een vaste prijs. De overige 75% gaat in volumecontracten naar vaste afnemers waarvoor gedurende het jaar nog over de prijs onderhandeld wordt. De prijsverschillen tussen biologische telers zijn niet zo groot als bij gangbaar.

Annulering van contract komt voor

Relatief veel tomatentelers vinden hun positieve in de keten bovendien zeer zwak. Meer dan de helft van hen heeft weleens (soms of vaker) te maken gehad met een plotselinge of ongerechtvaardigde annulering van een bestelling of opzegging van contracten. Circa een derde van de telers heeft ‘soms tot vaker’ te maken met oneerlijke handelsprakrijken.

Toch lag de nettomarge voor telers van gangbare tomaten gemiddeld op 22% in 2017-2018. Dat handel op 0% uitkomt is ook deels te verklaren uit de coöperatieve vorm van veel tussenhandel.

Welk deel winkelprijs bestaat uit verkoopprijs?

De onderzoekers keken ook welk deel van de winkelprijs voor tomaten bestond uit inkoopprijs. De inkoopwaarde als percentage liep daar uiteen van 30% tot 90%. Het assortiment in de winkels is breed met tomaten in het basispakket (voor lage prijzen) en luxere segment en hogere prijzen en marges.

Nog 181 gespecialiseerde tomatenbedrijven

In Nederland waren in 2019 247 bedrijven actief met tomatenteelt, waarvan 196 in gangbare tomaten. Daarvan worden er 181 gerekend tot de gespecialiseerde tomatenbedrijven. Er waren 50 biologische bedrijven met tomaten, waarvan er 26 als gespecialiseerd in tomaten te boek stonden.

Het tomatenareaal nam in 2019 af naar 1.614 hectare, 131 hectare minder dan in 2018, wat met virusdruk verband houdt. Het biologische tomatenareaal is met 39 hectare veel kleiner dan gangbaar en licht gedaald.

40% bedrijven groter dan 15 hectare
Zo’n 60% van de gangbare tomatenbedrijven heeft een areaal van meer dan 10 hectare. 40% van de bedrijven heeft een areaal van minimaal 15 hectare.

De daling van het aantal tomatenbedrijven zet door. In de afgelopen vier jaar nam het aantal gangbare bedrijven met tomatenteelt af van 229 in 2016 naar 196 in 2019, een afname van 14%.

Het aantal gangbare bedrijven met On the way to PlanetProof nam toe. In 2017 waren er 22 tomatenbedrijven met 210 hectare gecertificeerde teelt. In 2019 was dat verdrievoudigd naar 73 bedrijven met 613 hectare. Dat is 37% van het areaal.

Prijsschokken tomaat leiden tot blijvend hogere retailprijzen

De onderzoekers van Wageningen Economic Research hebben hebben een studie gemaakt van prijsschokken. Dit statistische onderzoek is een interessante data-exercitie. Supermarkten nemen daarin bij prijsbewegingen een eigen positie in. Waar prijsstijgingen voor tomaten in teelt en handel ook weer uitdoven, wordt die stijging bij supermarkten niet helemaal teniet gedaan.

Wageningen Economic Research licht de beweging desgevraagd toe: “Terwijl de handel terugkeert naar het prijsniveau van voor de schok, lukt dat bij de supermarkten niet helemaal. Dit is opnieuw een geobserveerde kenmerk van de markt. Wat je uit deze bevindingen kunt opmaken is dat de retail met andere marktkrachten te maken heeft dan de handel. Een verklaring ontbreekt en nader onderzoek is nodig. De retailers geven zelf aan dat ze in hun prijsvorming met meer dan alleen de handelsprijzen rekening houden. De prijzen van concurrenten zijn bijvoorbeeld ook belangrijk.”