Watercrisis lijkt onvermijdelijk

Nog niet één procent van onze oppervlaktewateren voldoet aan alle eisen die Europa stelt. De waterkwaliteit verslechtert zelfs en (grond)waterstanden zijn structureel te laag. Plannen om de wateren te verbeteren zijn er, maar deze zijn te weinig concreet. Als we nu geen politieke daadkracht tonen, kan dat verstrekkende gevolgen hebben voor natuur én economie.

Voldoende schoon water is de basis is voor ons hele land; voor onze natuur, voor drinkwater, de landbouw en ook voor de industrie. Volgens internationale afspraken vastgelegd in de Kaderrichtlijn Water (KRW) moet het Nederlandse water in 2027 schoon en gezond zijn. Een uiterste deadline, nadat eerder al twee keer uitstel was verleend.

Nederland onderaan in Europa op waterkwaliteit

Uit een nieuwe analyse van Witteveen+Bos blijkt wederom dat het water in Nederland te vervuild is. Sterker nog, in de afgelopen jaren is de chemische kwaliteit op veel plekken verslechterd. Nederland bungelt zelfs onderaan de Europese lijsten als het gaat om waterkwaliteit, door vervuiling van onder andere mest, pesticiden, lozingen en andere verontreinigingen. Ook is er niet voldoende water beschikbaar: grondwaterstanden zijn nu al te laag en dalen.

Er is sinds de vorige eeuw veel gedaan om de waterkwaliteit te verbeteren. En we hebben zeker vooruitgang geboekt. Toch slagen we er maar niet in om onze watersystemen gezond te krijgen, zodat de natuur kan herstellen. Op sommige plekken neemt de vervuiling zelfs weer toe. Dit heeft grote gevolgen voor de natuur. Over het geheel genomen neemt de biodiversiteit af, verschraalt de natuur. Deze negatieve trend in onze waterrijke natuur is geen voldongen feit en is ook niet onomkeerbaar, maar vraagt wel om een versnelde uitvoering van maatregelen.

Ook kunnen, net als bij de stikstofcrisis, economische ontwikkelingen in de knel komen

Als onze wateren in 2027 niet voldoen aan alle vastgestelde KRW-doelen en de daarvoor benodigde maatregelen niet tijdig zijn genomen, kan Nederland in gebreke gesteld worden. De Europese Commissie kan dwangmaatregelen of forse boetes opleggen.

Ook kunnen, net als bij de stikstofcrisis, economische ontwikkelingen in de knel komen. Rechtszaken kunnen worden aangespannen. Volgens de analyse van Witteveen+Bos en partners kan dit de komende jaren al gaan spelen met de invoering van de Omgevingswet. Het risico bestaat dat vergunningen niet verleend of vernietigd worden, als deze schadelijk zijn met het oog op de KRW-doelen. Zelfs onherroepelijke vergunningen zijn volgens de onderzoekers niet onaantastbaar. Dit kan betekenen dat het land (deels) ‘op slot’ gaat.

Met het huidige beleid en uitvoering zullen doelen voor zowel waterkwaliteit als kwantiteit niet gehaald worden. Het ontbreekt aan landelijke regie en er is versnippering van verantwoordelijkheden tussen overheden. Minister Harbers van Infrastructuur en Waterstaat moet de de regie in handen nemen.

Strenger mest- en pesticidenbeleid

Het is twee voor twaalf. We moeten bereid zijn om echt in te grijpen en lastige keuzes te maken, in het belang van iedereen. Daarbij moet de juiste balans worden gevonden, want we moeten het samen doen. Maar dat er maatregelen nodig zijn om de KRW-doelen te halen, staat buiten kijf. Denk aan strenger mest- en pesticidenbeleid met ook verplichtende maatregelen die leiden tot schoner water. Terugdringen lozingen door de industrie en andere verontreinigingen. Maar ook aanscherping van regels voor onttrekkingen van grondwater. En een verbetering van de monitoring, zodat de effectiviteit van maatregelen tijdig vastgesteld en bijgestuurd kan worden.

Natuurmonumenten pleit ervoor de opgaven van water en natuur te verbinden in gebiedsgerichte processen

Overheden hebben nog vijf jaar om het tij te keren. Het is onder meer belangrijk om integraal naar oplossingen te kijken. Het kabinet stelt een grootschalige landbouwtransitie voor die zowel moet bijdragen aan het halen van natuurdoelen en als die van de KRW. Natuurmonumenten pleit ervoor de opgaven van water en natuur te verbinden in gebiedsgerichte processen. Denk aan de aanleg van overgangsgebieden rondom Natura 2000-gebieden waar waterkwaliteits- en kwantiteitsopgaven en plek krijgen. Zo kan een grotere waterbuffercapaciteit ook in het voordeel werken voor andere watergebruikers, waaronder boeren. Uiteraard met oog voor duidelijkheid en toekomstperspectief voor een gezonde bedrijfsvoering. Uiteindelijk moeten we samen de watertransitie aanpakken!