Woestijnvorming: tien redenen voor hoop

Gelukkig is er ook goed nieuws over woestijnvorming op aarde.

1. Woestijnvorming is te stoppen. Het is niet het directe gevolg van klimaatverandering, maar van de interactie met landbouwactiviteiten die leiden tot bosdegradatie. Menselijk handelen ligt tegenwoordig vrijwel altijd ten grondslag aan woestijnvorming. Dat betekent dat het ook in onze macht ligt om het te stoppen.
2. Droogte is wereldwijd niet toegenomen. In sommige gebieden regent het meer en in andere gebieden minder als gevolg van de klimaatverandering. Maar wereldwijd is de totale droogte niet toegenomen. Bovendien is de beschikbaarheid van water vergroot. Een voorbeeld is de windsnelheid, die de afgelopen vijftig jaar met 20% is afgenomen. Dat vermindert verdamping en vergroot zodoende de beschikbaarheid van zoet water.
3. Klimaatverandering is niet ernstiger in de armste gebieden. Het idee bestaat dat klimaatverandering de sociaaleconomische ongelijkheden tussen landen zal vergroten; dat het de droogte in woestijngebieden en droge gebieden zal verergeren en de regenval in vochtige gebieden zal vergroten. Maar dit idee klopt niet: de herverdeling van water als gevolg van klimaatverandering wordt niet bepaald door geopolitieke criteria.
4. De Sahel vergroent. De Sahel laat ons zien dat droogte in droge en arme gebieden niet noodzakelijk toeneemt. Feitelijk is de neerslag hier de afgelopen dertig jaar toegenomen. En dat geldt ook voor de vegetatiebedekking, ofwel hoeveel van de bodem door een plantensoort of vegetatielaag bedekt wordt.
5. De strijd tegen woestijnvorming creëert banen en welvaart. Zo’n 6% van de wereldbevolking leeft in woestijnen en onder deze gemeenschappen behoren enkele van de armste en meest gemarginaliseerde ter wereld. De vergroening die in de Sahel en in andere delen van de wereld plaatsvindt, is het resultaat van het samenspel tussen natuurlijke processen en bosbouwkundige activiteiten zoals herstelprogramma’s. Deze programma’s maken een duurzaam gebruik van hulpbronnen en een hoger inkomen voor de gemeenschappen mogelijk.
   Een voorbeeld is het Farmer Managed Natural Regeneration-programma (FNMR) dat twintig jaar geleden in Nigeria werd gestart. Dit door boeren geleide programma is erin geslaagd om 200 miljoen bomen aan te planten en beheren. Hierdoor is het inkomen van de 900.000 aangesloten boerderijen verdubbeld en verdient elk gezin zo’n € 1.000 extra per jaar.
6. Nieuwe landbouwtechnieken verdubbelen de landbouwproductie en creëren energie. Een van de belangrijkste oorzaken van woestijnvorming is onze behoefte aan land voor voedselproductie. Dit probleem kan groeien als de bevolking blijft toenemen. Maar daartegenover staat dat landbouwtechnieken sinds de groene revolutie voortdurend in ontwikkeling zijn.
   Een voorbeeld hiervan is de zogenoemde agrivoltaïsche technologie. Daarmee worden gewassen onder zonnepanelen verbouwd. Deze techniek, geschikt voor hete woestijnen, verhoogt de landbouwproductie omdat zonnepanelen gewassen beschermen tegen overmatige straling, water besparen en tegelijk elektriciteit opwekken. Met dit project is bijvoorbeeld de productie van verschillende gewassen verdubbeld in de Sonorawoestijn, op de grens van Mexico en de VS.
7. De wetenschap heeft vooruitgang geboekt. Het totaal van wetenschappelijke teksten over woestijnvorming beslaat bijna achtduizend artikelen. Daarom is het een proces dat we relatief goed begrijpen en dat ons in staat heeft gesteld om bewerkingstechnieken van onze voorouders aan te passen aan de huidige realiteit. Informatie van satellieten in combinatie met meteorologische modellen stelt ons in staat om vroege detectiesystemen voor droogte te ontwikkelen. Zo kunnen we het risico dat gewassen en vegetatie lopen adequaat beoordelen. En zo weten we op voorhand welke maatregelen het meest geschikt zijn om te nemen.
   Er is ook vooruitgang geboekt op het gebied van biotechnologie, zoals met de ontwikkeling van bomen die beter aangepast zijn aan de extreme omstandigheden van de woestijn en brandhout leveren aan de lokale bevolking. Ook op het vlak van boslandbouw is vooruitgang te zien: zo kan de bodemvruchtbaarheid en -productie worden verhoogd ten opzichte van traditionele kaalkap.
8. Er is steeds meer bos. Het bosareaal is de afgelopen 35 jaar met 224 miljoen hectare toegenomen. Dit is een gebied even groot als Algerije en iets kleiner dan Argentinië. Ontbossing, bosdegradatie en woestijnvorming vormen een groot probleem – maar wel een probleem dat zich concentreert in bepaalde gebieden. Gebieden van tropisch bos bijvoorbeeld, of aan de rand van woestijnen. De opmars van bosgebied is al met al groter dan die van woestijnvorming.
9. We hebben ervaring met projecten die woestijnvorming tegengaan. Zowel in Europa als in de Amerika’s hebben we meer dan een eeuw ervaring met herstelprojecten. In 1889 leidde ingenieur Ricardo Codorniu bijvoorbeeld de restauratie van de Sierra Espuña in Murcia, Spanje. Met deze operatie slaagde hij erin de verwoestijning die het gebied bedreigde, te keren.
   Een ander voorbeeld is het herstel van La Pampa del Tamarugal in Chili. Daar werden in de jaren zestig herstelwerken uitgevoerd met behulp van de tamarugo-boom (Prosopis tamarugo), een Chileense endemische soort. Deze herstelwerken worden door de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties als voorbeeldig bestempeld.
10. Woestijnen zijn unieke ecosystemen met een grote biodiversiteit. Kamelen, ratelslangen, gigantische cactussen: er zijn talloze soorten die de woestijnen bewonen en zich op uitzonderlijke wijze aanpassen om in deze extreme omgevingen te kunnen leven. Vele van hen worden met uitsterven bedreigd.

Toenemende woestijnvorming is een probleem, en een serieus probleem. Dat er woestijnen bestaan, is echter natuurlijk. Erop toezien dat zij in stand worden gehouden is daarom een verstandige actie.

* Via IPS, dit artikel is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner The Conversation

Auteur: Victor Resco de Dios