Zo kunnen boeren bijdragen aan de circulaire economie

Het kabinet besliste 7 februari over een programma van ruim € 500 miljoen om het stikstofprobleem op te lossen. Een deel voor innovatie, maar een aanzienlijk deel (circa € 350 miljoen) voor de uitkoop van boeren bij natuurgebieden. Er is vele maanden aan dit besluit gewerkt. Als je de resultaten leest komen – althans bij ons – wel vragen op.

Het stikstofprobleem kwam niet uit de lucht vallen toen de Raad van State het licht op rood zette. In vele toonaarden was door natuurorganisaties al gewaarschuwd voor het verlies aan biodiversiteit, met analyses over de oorzaken.

1% van fonds voor toekomst is voor oplossen stikstofprobleem

Er zijn strakke regels gemaakt voor het boeren. Landbouw is in feite een voorbeeld als het gaat om circulair boekhouden en de controles daarop. Elke boer is verplicht een mineralenboekhouding uiterst gedetailleerd bij te houden. Daaruit komt een mineralenbalans (onder meer voor stikstof en fosfaat). Fouten en overtreding van normen worden afgestraft met forse boetes en/of het schrappen van subsidies.

De stikstofcrisis zit ook niet in deze wettelijk geregelde sectororganisatie, maar in de juridische constructie van onder meer de PAS-wetgeving. Die juridische context heeft Herman Tjeenk Willink (voormalig vicevoorzitter van de Raad van State) op 9 februari in Buitenhof nog eens uitgelegd.

Stikstof is voor mens, dier en plant nodig om te kunnen leven. Maar stikstofverbindingen slaan ook neer in de bodem; de zogenoemde depositie. Het gevolg is een vaak ongewenste bemesting die zorgt voor onbeheerste plantengroei en uitsterving van gewaardeerde soorten. Oplossing van het probleem is te zorgen dat de bron uit de buurt van natuurgebieden wordt verwijderd of technisch volledig wordt beheerst in combinatie met gericht natuurbeheer. Tijd om te investeren in de toekomst dus. Voor de toekomst hebben we zo’n € 50 miljard in een fonds. € 500 miljoen voor het stikstofprobleem is daarvan maar 1% .

Ruimteverdeling in dwangbuis van economisch groeidenken

CDA-Kamerlid Jaco Geurts zegt dat de ruimte ingeleverd door uitgekochte boeren weer aan de agrarische sector ten goede moet komen. Hoe zit het dan met de verdeling van die ruimte? Circa een derde deel van het oppervlak is landbouw, slechts een zesde is natuur en een zesde is verharding van steden, infrastructuur et cetera. Nederland staat op de tweede plaats qua export van landbouwproducten. Terecht wordt in het politieke debat de vraag gesteld of het niet wat minder kan.

De enorme kosten van alle toekomstige milieu-uitgaven schrijven we op de lat

De politieke afweging is of het land er beter van wordt als die oppervlakteverhoudingen belangrijk worden veranderd. De dwangbuis van het economische groeidenken. We doen het economisch zo goed, zegt ook Klaas Knot, president van de Nederlandse Bank, hij geeft de politiek een 9. Maar doen we het wel zo goed, vroeg ook Marike Stellinga, economisch redacteur van NRC. Zij vroeg hoe al die mooie cijfers zich verhouden tot een dalende ‘gevoelstemperatuur’.

Waar staan we nu?

In 2018 richtten de premiers van IJsland, Nieuw–Zeeland en Schotland de Wellgo-club op: WellBeing Economy Governments. Zij, drie vrouwen, hebben de moed om afstand te nemen van het klassieke BNP-denken. Bij wie staan de saneringskosten van een vervuilde omgeving als toekomstige verplichting op de balans? In elk geval niet bij de overheden. Overheden denken in de regel niet in termen van balansen, maar slechts in termen van de lopende rekeningen. De enorme kosten van alle toekomstige milieu-uitgaven schrijven we op de lat.

We dreigen de toekomst van onze kinderen op te eten

Grote denkers in binnenland en buitenland wezen ons al begin jaren 70 in het rapport ‘Grenzen aan de groei’ de weg. In Nederland bijvoorbeeld Jan Tinbergen, Bob Goudzwaard en Roefie Hueting. Als je het in gewoon plat Nederlands zegt: we dreigen de toekomst van onze kinderen op te eten.

Stikstofreductie is symptoombestrijding. Wat nodig is, is een systeemverandering, bepleiten Alex Schneider en Leonardo van de Berg, namens de Federatie van Ecologisch boeren (Volkskrant, 21 oktober 2019). Zij bepleiten nieuwe vormen van samenwerking tussen boeren, natuur en maatschappij.

Veel eco-boeren laten showcases zien met circulaire productie, gezondere voeding, regionale oriëntatie en ook nog eens een goede boterham voor iedereen. Het vermogen van de agrarische sector om aan te tonen volledig circulair te zijn en de uitstoot van schadelijke stoffen onder controle te hebben, wordt op de proef gesteld. In ons script van Het Theater van het Boeren Dilemma laten we zien dat het misschien wel mogelijk is, maar dan moeten we wel beter ons best doen. Aldus ontstaat de Nieuwe Economie. Voor boeren een prachtige uitdaging.