Nieuw boek over eiwittransitie: ‘Accepteer het rommelige proces’

Als het aan de redacteuren van het boek Our Future Proteins ligt is het antwoord op deze vragen ‘nee’. Ze omschrijven de eiwittransitie als een messy process, een rommelig traject, waar veel verschillende denkrichtingen, routes en oplossingen onderdeel van zijn. Het deze week verschenen boek bundelt vele verschillende perspectieven die er zijn op de eiwittransitie, de beweging van minder dierlijke naar meer plantaardige of alternatieve eiwitten.

En ook op die definitie van de eiwittransitie is wat af te dingen. Want, zo staat in het boek dat er op initiatief van onderzoekers van Wageningen University & Research kwam, de eiwittransitie is meer dan alleen het verminderen van de vleesconsumptie en het laten toenemen van de consumptie van alternatieve eiwitten in westerse landen. De afname van de vleesconsumptie in hoge-inkomenslanden kan zeker bijdragen aan de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen, maar tegelijkertijd kan de groeiende vraag naar dierlijke eiwitten in lage- en middeninkomenslanden dat effect echter teniet doen. De eiwittransitie omvat daarom ook het streven naar voedselgelijkheid en het oplossen van voedingstekorten. Maar ook een duurzame rol voor dieren is een onderdeel, hoewel dat tegenstrijdig kan klinken.

Resultaat van WUR-thema

Het bijna 600 pagina’s tellende boek is een concreet resultaat van de afgelopen vier jaar dat eiwittransitie een van de strategische thema’s van Wageningen University & Research was. Meer dan 100 auteurs schreven mee aan de publicatie. “In eerste instantie was het doel om binnen de groep waarmee we aan het thema werkten, van elkaars onderzoeksterreinen en perspectieven te leren. Uiteindelijk kwam het idee om de verschillende perspectieven te bundelen in een boek, zodat het ook voor externe partijen toegankelijk is”, zo vertelt Stacy Pyett, één van de vijf redacteuren en coördinator van het strategische thema bij WUR.

Er worden nieuwe dingen geprobeerd, sommige dingen lukken niet, andere blijken wel succesvol

Een messy process, zo omschrijft ook Pyett de eiwittransitie. “In het begin wilden we een lijst opstellen en bijhouden met daarin opgesomd welke activiteiten er gaande zijn op het onderwerp. Dat bleek onmogelijk. Er gebeurt zoveel op zoveel verschillende terreinen. Er worden nieuwe dingen geprobeerd, sommige dingen lukken niet, andere blijken wel succesvol. Dat is onderdeel van het rommelige proces.”

_{Lees verder onder foto}

Geen één beste eiwitbron

Als voorbeeld noemt ze de vele verschillende eiwitbronnen, van veldbonen tot algen en van eendenkroos tot soja. “Veel mensen vragen zich af: wat is nu de beste alternatieve eiwitbron? Dat antwoord vind je niet in het boek. Het doel is niet om een ranking te maken van de beste oplossingen, maar om de verschillende oplossingen naast elkaar te zetten.” Voor elke denkrichting zijn er wel enthousiaste mensen te vinden die een lans breken voor ‘hun’ eiwitbron, technologische oplossing of visie op het voedselsysteem. Alle visies samen zíjn de eiwittransitie, hoewel ze soms lijken te conflicteren met elkaar. “Dat is niet erg, dat is juist alleen maar goed. Het gaat erom dat er een dialoog ontstaat over die verschillende perspectieven en dat er gezocht wordt naar gedeelde en complementaire doelen”, aldus Pyett.

De redacteuren constateerden drie grote tegenstellingen in alle visies. De eerste is de kloof tussen de voorstanders van totaal veganisme en degenen die pleiten voor dierlijke producten als onderdeel van een gezond voedingspatroon en een circulair voedselsysteem. De tweede is de tegenstelling tussen high-tech- (kweekvlees, precisiefermentatie) en low-tech- (peulvruchten, groenten en granen) oplossingen. De derde is de productieshift versus de consumptieshift. Om de eiwittransitie te versnellen is het echter van belang je niet in te graven of te blijven hangen in deze tegenstellingen, maar erover in gesprek te gaan, aldus de initiatiefnemers van het boek.

Leren van andere richtingen

Dat onderschrijft ook Barbara van Mierlo, één van de redacteuren. Zij beschreef tijdens de presentatie van het boek op 6 maart drie verschillende richtingen die elkaar kunnen aanvullen maar ook kunnen tegenwerken. De eerste is het pad van de vleesvervangers die vlees perfect moeten imiteren. De tweede is het pad van het veganisme. En de derde het pad van de alternatieve landbouwsystemen met daarin een rol voor dieren. Van Mierlo constateert dat er momenteel vooral veel aandacht is voor de vleesvervangers en maar weinig voor veganisme of alternatieve landbouwsystemen. Ze schrijft erover in het boek: ‘In het streven om een marktruimte te creëren met vleesvervangende producten die zoveel mogelijk op vlees lijken, is vlees nog steeds de in steen gebeitelde norm’. Dat kan de eiwittransitie juist vertragen. ‘De integratie van deze producten in bestaande vleestoeleveringsketens zou het bestaan van de conventionele vleesindustrie zelfs kunnen verlengen.’

Het is volgens van Mierlo geen kwestie van of-of, maar van en-en. “Er vindt geen transitie plaats zonder het afbreken van huidige systemen”, aldus de onderzoeker. Daarom is het belangrijk dat er meer aandacht komt voor de andere denkrichtingen; het veganisme en de alternatieve landbouwsystemen. Enerzijds om te leren van de sterke consumentenmotivatie die aanwezig is bij veganisten om anders te consumeren. Anderzijds om te kijken naar een systeemverandering die plaats kan vinden in de landbouwproductie. Van Mierlo pleit dan ook voor een transdisciplinaire aanpak waarin de verschillende denkrichtingen elkaar versterken.

Toe naar circulair systeem met dieren

Hannah van Zanten verdiept zich met haar onderzoek juist in één bepaalde richting van de eiwittransitie: het veranderen van het voedselsysteem richting een circulair model. Van Zanten, ook één van de redacteuren, doet onderzoek naar een optimale combinatie van plantaardige en dierlijke eiwitten in het voedselpatroon, met de draagkracht van de aarde en gezonde voeding voor iedereen als uitgangspunten. Daarbij gaat ze ervan uit dat dieren de rol hebben van ‘upcyclers’ van reststromen en dat, waar dat kan, teelt van gewassen plaatsvindt voor humane consumptie in plaats van voor veevoer. “Het komt erop neer dat wanneer we toegaan naar een circulair model, waarbij dieren gevoerd worden met restromen, zowel de productie radicaal veranderd moet worden als ook de consumptie van dierlijke eiwitten omlaag moet. ”

Volgens de redacteuren van het boek ontbreekt wereldwijd echter de urgentie om toe te werken naar circulaire diersystemen. Deels komt dat door economische factoren en deels door het gebrek aan bewustzijn bij de consument. Ook hebben ‘de meest uitgesproken pleitbezorgers van de eiwittransitie’ het nauwelijks over de rol van dieren in toekomstige voedselsystemen of ze streven ernaar om dieren helemaal uit het voedselsysteem te verwijderen. ‘Dat betekent dat er veel minder dialoog is over hoe dierlijke productiesystemen kunnen worden verbeterd en geïntegreerd in een duurzaam voedselsysteem’, aldus de schrijvers.

Lees ook dit eerder verschenen interview met Stacy Pyett: ‘Implementatie van goede ideeën eiwittransitie moet nu volgen’

Vijf stellingen voor de weg vooruit

Meer aandacht besteden aan een duurzame rol voor dieren in het voedselsysteem is dan ook één van de vijf samenvattende stellingen die zij als belangrijk achten voor de weg vooruit in de eiwittransitie. Een andere in dat rijtje is het opnieuw in evenwicht brengen van dierlijke en plantaardige consumptie in westerse landen. Ook zou er meer focus moeten komen op de gelijke verdeling van en toegang tot eiwitten over de wereld. Daarnaast moet de focus van investeerders meer komen op lange termijn oplossingen, die nu nog vaak het onderspit delven bij de ‘quick wins’. Ten slotte moet er een en-en aanpak zijn, waarbij aan verschillende oplossingen naast elkaar gewerkt wordt, ‘elk in een andere context die verschillende behoeften aanpakt’. En ja, dat is rommelig en niet rechtlijnig. “Maar het gaat erom dat we die messiness accepteren”, zo besluit Stacy Pyett.