Sybe Schaap: ‘Actie nodig voor Oekraïense landbouw’

Als iemand in Nederland een band heeft met Oekraïne dan is het Sybe Schaap. “Ik voel me een halve Oekraïner”, stelt hij. Al heel snel na de val van de muur en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie bezocht de Nederlandse bestuurder, ondernemer en politicus het land. Hij kwam er via zijn Tsjechische connecties, het voormalige Oostblokland dat net wat eerder vrij was geworden.

Vanaf 1991 werd Schaap actief in de pootgoedsector in Oekraïne, samen met enkele andere Nederlandse ondernemers in die branche. “Nederlands pootgoed vermeerderen zodat het betaalbaar werd voor de Oekraïners. Dat was ons doel.” Dat project duurde acht jaar. In die tijd was hij ook dijkgraaf. Zijn kennis van de waterwereld kwam in Oekraïne goed van pas, later, bij advieswerk. “Ik heb daar toen veel lezingen gegeven en advieswerk gedaan op watergebied. Verdroging is daar een giga-probleem, net als op heel veel plekken in de wereld overigens.”

Enorm agrarisch potentieel

Oekraïne heeft volgens Schaap een enorm agrarisch potentieel. “Dan bedoel ik niet eens alleen de beroemde zwarte aarde. Er is ook heel goede zavelgrond.” De landbouw heeft al een flinke ontwikkeling doorgemaakt. “Vergeleken met de eerste jaren na het communisme is er een gigantische slag gemaakt. Er is gebouwd, gemoderniseerd, maar het allerbelangrijkste: de mentaliteit is veranderd. Lang zat het communisme nog in de mensen. Ik heb dat zien veranderen. De eerste twintig jaar ging het vrij geleidelijk, de afgelopen tien jaar ging het enorm snel. Dat komt door de jonge generatie, die nooit onder het communisme heeft geleefd. Die kunnen allemaal heel goed Engels spreken, bijvoorbeeld. Zij hebben contacten met het Westen. De oude mentaliteit was, wachten op een opdracht van de baas en als die kijkt, voeren we hem uit. Een lethargische houding. Die zie je bij de jonge generatie niet meer. Dat is de enorme ergernis en de angst van Poetin. Hoe Oekraïne zich de laatste jaren ontwikkelde, het ging zo ongelooflijk vooruit! De mensen hebben een goed humeur, ze willen vooruit, ze zijn initiatiefrijk. Het is ook een redelijk democratisch volk, anders dan bijvoorbeeld Kazachstan, ook een oude Sovjetrepubliek. Daar heb je een clan-maatschappij. Oekraïne is heel anders. De bevolking is er heel open. Het is niet voor niks dat zoveel bedrijven graag naar Oekraïne gaan.”

Corruptie

En die veelgenoemde corruptie dan? Schaap veert op: “Als het om corruptie gaat, mag Nederland zich wel een beetje inhouden. Dat op de Amsterdamse Zuidas, de drugseconomie, de Nederlander kan er ook wat van. Begin eerst maar eens hier, zou ik zeggen. Natuurlijk is het daar corrupt, maar je hebt verschillende soorten corruptie. Maffiose corruptie, zoals hier, en corruptie van smeergeld en elkaar ergens doorheen helpen. In Oekraïne zit meer die laatste soort, de wildwestachtige corruptie. Het is niet zo’n piramide, net als in Rusland, waar geheime diensten en criminelen in een kartel zitten. Dat heb je in Oekraïne niet. Maar, ja, er is wel corruptie, dat klopt.”

_{Tekst gaat door onder het kader}

Steun voor Oekraïne nodig

Schaap is deze week samen met anderen in Nederland aan het lobbyen voor Oekraïne en voor de Oekraïense landbouw. Hij legt uit dat het belang daarvan verder reikt dan alleen het land zelf. “Oekraïne en Rusland zijn grote producenten. In Oekraïne moet nu gezaaid worden. Ja, er staat wel wintertarwe, maar wat komt daarvan terecht? Het Midden-Oosten en Noord-Afrika zijn er voor hun voedselvoorziening grotendeels afhankelijk van. De beroemde Arabische lente kwam door gestegen voedselprijzen. Dat was in feite een voedselopstand met droogte als oorzaak. Al die gebieden drogen op. Door klimaatverandering, maar meer nog door grondwateronttrekking.”

De landbouwsector komt straks in een acute noodsituatie

Hoe kan Nederland, hoe kan het Westen, helpen? Schaap: “Er moet actie komen in Nederland. Zo gauw het kan, moeten daar voorraden heen. Zaaigoed, kunstmest, bestrijdingsmiddelen. De landbouwsector komt straks in een acute noodsituatie. Dat zal wereldwijde effecten hebben: prijsstijgingen. We moeten zorgen dat dat materiaal onmiddellijk geleverd wordt. Ze zullen wel platzak zijn, maar dat mag geen bezwaar zijn. Nederland is een handelsland. Wij hebben de kanalen, de logistiek, het organisatievermogen, we weten de weg in Brussel.”

Schaap is ervan overtuigd dat de Oekraïners niet opgeven. Hij ziet de oorlog niet als een hopeloze strijd. “Of ze winnen, weet ik niet. Er is het risico dat president Zelenski doodgeschoten wordt. Je krijgt daarna een guerrilla-oorlog. De Oekraïners vechten door, dat weet ik zeker. Ze zijn ontzettend eensgezind. Tot tien jaar geleden hing het land nog te veel als los zand aan elkaar. Er was wel nationaal gevoel, maar weinig structuur. Sinds 2004 is daar een grote kentering gekomen. Nu is het een land en een volk, en zingen ze eensgezind hun volkslied. En ze hebben een ongelooflijke hang naar Europa.’

Oekraïne bij de Europese Unie

Kan Oekraïne wel bij de EU, zoals commissievoorzitter Ursula von der Leyen heeft gezegd? Schaap is daar heel duidelijk over: “Ja!” Hij heeft zich destijds enorm geërgerd aan het Nederlandse referendum over toetreding van het land. “Ik heb daar in de Eerste Kamer destijds veel werk aan gehad. Dat wegstemmen was voor hen een enorme klap. Von der Leyen heeft gelijk, we moeten Oekraïne perspectief bieden. Ze moeten een vooruitzicht hebben. We moeten zeggen: ‘welkom’. Dat die procedure dan nog wel 25 jaar duurt, dat weet iedereen. We moeten zeggen: jullie mogen er bij, dat moet je zelf verdienen. Dat kost je hartstikke veel tijd en energie, maar je komt er bij.”

Schaap ziet wel dat Bulgarije en Roemenië destijds te snel de EU binnengeloodst zijn. Die waren er niet klaar voor. “Dat is deels een fiasco geworden. Nieuwe landen moeten er eerst wel klaar voor zijn. Hetzelfde geldt voor Albanië. Daar ben ik ook geweest. Als je ziet wat daar gebeurt, dat is enorm. Ik heb dat ook tegen Stef Blok gezegd destijds (voormalig minister BuZa, red.). Ik zei, de Balkan is een enorm probleem. Er is criminaliteit, Rusland zit er te ondermijnen, Turkije idem. We moeten die landen aan ons binden. Zorgen dat ze in de pijplijn zitten.”

En Moldavië en Georgië dan? “Ik snap dat ze dat verzoek indienen. Georgië voelt zich ook eenzaam en alleen in die uithoek. Je moet die landen prijzen, zeggen: uiteraard hoor je er bij, wij zullen jullie helpen. Jullie horen ook bij Europa. Dus als je aan de voorwaarden voldoet, kun je er bij, join the club! Ik ben een groot voorstander van Europa, ik ben voor integratie en voor verdieping, maar het moet geen federale staat worden. Dan krijg je botsing van soevereiniteiten.”

Voedselkwantiteit weer in beleid

Wat betekent de Oekraïne-crisis voor het Europees landbouwbeleid? “Dit is een leermoment. Een les hoe makkelijk een luxueuze situatie kan omslaan in een noodsituatie. In Nederland denken we wel eens dat voedselproductie vanzelf gaat. Honger hebben we nooit van gehoord, maar we moeten dit wel als een van de risico’s onderkennen, naast gevaar van overstromingen, pandemieën, et cetera. We moeten niet luchtig doen over voedselvoorziening, alsof dat vanzelf gaat. De laatste jaren ging het vooral over kwaliteit, maar kwantiteit blijkt ook nog steeds belangrijk. Hoeveel grond gaat verloren door verdroging? Als er grote calamiteiten zijn, kunnen we die dan opvangen?

Ik zou als Nederland ook heel voorzichtig zijn om vanwege de stikstofproblematiek boeren uit te kopen. Dat lijkt me in het huidige perspectief niet wijs. Zelfde verhaal over de inkrimping van de veestapel. Daarmee raak je ook veel landbouwareaal kwijt. Wees daar maar voorzichtig mee.”