PlanetProof groeit tegen verdrukking in, ‘overheid is aan zet’

Het telen van tafelaardappelen en uien gecertificeerd volgens ‘On the way to PlanetProof’ is de laatste jaren gegroeid. Het areaal PlanetProof (PP) uien schommelt inmiddels rond de 6% en het aandeel PP-tafelaardappelen is gegroeid naar ruim 10%. Maar dat wil niet zeggen dat de PP-telers tevreden zijn. Integendeel. Uit de eind november gepubliceerde Agro-Nutri Monitor – voor het derde jaar op rij gemaakt door WUR in opdracht van de Autoriteit Consument & Markt (ACM), met daarbij een online onderzoek bij telers – doemt een duidelijk ontevreden beeld op. Maar liefst 48% van de (tafel)aardappeltelers afgelopen seizoen overwoog te stoppen met het telen van PP-piepers. Bij de uientelers is het negatieve beeld nog pregnanter: daar overwoog maar liefst 67% het afgelopen seizoen te stoppen met PlanetProof.

PlanetProof is inmiddels de standaard geworden

On the way to PlanetProof is bedoeld om het duurzaam produceren van landbouwproducten te certificeren. De certificering gebeurt door Stichting Milieukeur (SMK). Het keurmerk streeft ‘naar een landbouw in balans met de draagkracht van onze planeet, met zoveel mogelijk gesloten kringloop van grondstoffen en gewaardeerd door de maatschappij en in de markt’. PlanetProof ziet verduurzaming als een continu proces van verbetering, vandaar de toevoeging ‘on the way’.

Dirk Jan Beuling stapte in november 2020 namens de LTO-vakgroep akkerbouw al uit de technische commissie van PlanetProof. “Ik vond en vind dat ze te druk bezig zijn met het optuigen en onderhouden van het vehikel PlanetProof en dat er te weinig aandacht is voor het realiseren van een plus op de prijs. PlanetProof is inmiddels de standaard geworden en daar was ik twee jaar geleden al bang voor. Van alleen een aai over de bol kunnen we niet leven.”

Plus van € 900 tot € 1.200

De meerprijs waar Beuling het over heeft moet door de afnemers worden gerealiseerd. De binnenlandse markt van tafelaardappelen wordt vooral beheerst door Agrico en Nedato. Agrico betaalt volgens Marcel Scholtens, poolvoorzitter tafelaardappelen bij de coöperatie, een plus van 2 cent per kilo wat neer komt op € 1.000 per hectare bij een opbrengst van 50 ton per hectare. Nedato zit volgens Jan den Boer, coördinator buitendienst, op een plus van € 900 per hectare.

Schaap Holland betaalt volgens vertegenwoordiger Wim Jan Brasser een PP-plus van 3 cent per kilo wat neerkomt op € 1.200 per hectare bij 40 ton. Wiskerke Onions betaalt, aldus directeur Jaap Wiskerke, een PP-plus van 1 cent per kilo uien. Hij rekent voor dat bij een opbrengst van 50 ton per hectare dat een meeropbrengst van € 500 per hectare is. “Bij 20 hectare beur je dus € 10.000 extra, dat dekt de meerkosten wel. Bovendien zorgt PlanetProof ook voor lagere kosten omdat je minder gewasbeschermingsmiddelen en kunstmest gebruikt”, meent Wiskerke.

Kostenplaatje niet drastisch veranderd

Ook Peter Leendertse, onderzoeker bij het Centrum voor Landbouw en Milieu (CLM) vindt dat de plus van rond de € 1.000 per hectare bij tafelaardappelen voldoende zou moeten zijn. Hij was betrokken bij de quick scan die het CLM voor PlanetProof in 2018 heeft gedaan. Daar kwam uit dat de meerprijs voor tafelaardappelen, inclusief een PlanetProof-bonus van 15% vanwege het hogere risico dat de teler loopt, een kleine 2,5 cent per kilo zou moeten zijn of € 985 per hectare. Volgens Leendertse is dit kostenplaatje niet drastisch veranderd. Hij denkt dat de onvrede deels voortvloeit uit sentiment. “Oudere telers kennen nog het milieukeur dat niet zo’n beste naam had.”

PP-plus mislopen

Verder hikken ze volgens hem aan tegen de extra administratieve lasten. Een andere reden die door telers vaak wordt genoemd is dat ze bij het afsluiten van poolcontracten niet zeker weten of ze de PP-plus ook uiteindelijk krijgen. Bijvoorbeeld omdat bij aflevering blijkt dat de tafelaardappelen of uien niet voldoen aan de kwaliteitseisen van het grootwinkelbedrijf en dus los staan van de PP-eisen. Heb je het hele seizoen duurzaam geteeld, loop je uiteindelijk de PP-plus alsnog mis.

We moeten toe naar één Europese standaard. We vechten elkaar in Europa nu de tent uit

Dat laatste probleem probeert Wiskerke Onions te tackelen door de PP-plus van 1 cent per kilo uit te betalen voor twee tot drie keer het volume dat uiteindelijk daadwerkelijk als PlanetProof-uien wordt afgezet aan, in het geval van Wiskerke, Jumbo Supermarkten. Wiskerke doet dit enerzijds om zelf zeker te zijn dat hij voldoende PP-uien heeft die ook nog eens voldoen aan de kwaliteitseisen van Jumbo (niet te groot, niet te klein, mooi van vorm, geen plekjes). Anderzijds komt hij daarmee tegemoet aan het risico dat telers lopen. Dat betekent dat heel wat PlanetProof-geteelde uien als gangbare uien moeten worden verkocht. Telers krijgen wel een meerprijs, die hij niet in de markt kan terugverdienen.

Van de totale hoeveelheid van 180 miljoen kilo uien die het Zeeuwse handelsbedrijf jaarlijks verwerkt, zetten ze maar een derde af in het binnenland, twee derde gaat naar de export, waar PlanetProof-certificering niet wordt gebruikt. En een deel van die exportomzet heeft Wiskerke dus nodig om voor álle contractueel vastgelegde PlanetProof-uien in Nederland een cent per kilo meer te betalen. Er is volgens hem maar één uitweg uit deze kromme situatie: “We moeten toe naar één Europese standaard. We vechten elkaar in Europa nu de tent uit. Duitsland heeft QS (Qualität und Sicherheit) en Engeland heeft LEAF (Linking Environment And Farming).”

Wiskerke zegt dat zijn bedrijf het voortouw heeft genomen wat betreft harmonisatie van PlanetProof en LEAF, omdat Engeland veruit de belangrijkste exportmarkt is. Wanneer de harmonisatie echt een feit is weet hij niet. “Maar ik heb goede hoop dat we ergens de komende maanden dit samen kunnen afronden.”

Herkenbaar beeld

Stefanie de Kool, programmamanager plantaardige agroketens bij SMK, herkent het beeld wel dat naar voren komt uit de Agro-Nutri Monitor. “In de akkerbouw gaat het om tafelaardappelen en uien, dat is voor de meeste akkerbouwers maar een klein deel van hun hele bouwplan. De Kool erkent dat de meerprijs die wordt betaald uit de markt moet komen. “Er wordt makkelijk naar SMK gekeken, maar wij faciliteren alleen het proces rondom de certificering van duurzaam geteelde producten. Daarbij zoeken we altijd naar balans tussen de ambitie om de productie steeds verder te verduurzamen en de economische haalbaarheid voor de ondernemer.”

De Agrico’s, Nedato’s en Wiskerkes van deze wereld doen wat ze kunnen, maar het systeem is aan een reset toe

Als de meerprijs uit de markt moet komen, wat moet er dan gebeuren om meer uit de markt te halen? Want De Kool kan wel zeggen dat de hoogte van de PlanetProof-lat mede wordt bepaald door de economische haalbaarheid voor de teler. Maar die zegt juist dat de meerprijs te krap is. Volgens De Kool ligt de bal wat dat betreft bij overheid en supermarkten. “De overheid is nu echt aan zet. Die moet het systeem omdraaien.”

Volgens haar zouden duurzame producten in de winkel niet duurder moeten zijn dan niet-duurzame producten. “Je kunt nu lekker goedkoop niet-duurzame producten kopen. Maar de kosten van die niet-duurzame manier van produceren worden wel afgewenteld op de maatschappij. En dan gaan we tegen de bewuste consument zeggen: jij moet meer betalen. Dat klopt toch niet!” Wat De Kool maar wil zeggen, is dat de Agrico’s, Nedato’s en Wiskerkes van deze wereld doen wat ze kunnen, maar dat het systeem aan een reset toe is.

SMK-directeur Gijs Dröge noemt dat true costing: de bron die vervuilend is moet meer worden belast. Hij verwijst naar een oproep van SMK medio september aan het kabinet om uitvoering te geven aan een door de Tweede Kamer aangenomen motie van 23 juni dit jaar en € 30 miljoen op te nemen in de rijksbegroting voor 2023. In de motie zegt de Kamer dat de regering ‘op een niet-vrijblijvende manier ervoor moet zorgen dat de transitie naar kringlooplandbouw, inclusief een eerlijk verdienmodel, een vaste plek krijgt in private kwaliteitssystemen’. Dröge: ‘dat is ook al met zoveel woorden in het regeerakkoord van Rutte 3 opgeschreven. Maar er is niets mee gebeurd’.

Zes aanbevelingen ACM

De SMK-directeur wijst verder op de zes aanbevelingen die de ACM naar aanleiding van de rapportage heeft gedaan. Als eerste zijn maatregelen nodig die het prijsverschil tussen gangbare- en duurzamere producten verkleinen. Bijvoorbeeld door btw-verlaging voor duurzamere producten of met subsidies voor producenten. ‘Voor gangbare producten is het belangrijk dat de gevolgen van de productie op het milieu in de prijs wordt verwerkt, zodat consumenten de ‘echte prijs’ betalen’, schreef de ACM medio oktober.

Alle ogen zijn nu gericht op het Landbouwakkoord dat landbouwminister Adema samen met de landbouw- en natuurorganisaties, medeoverheden en ketenpartijen in het eerste kwartaal van 2023 wil sluiten. ‘Overheid, keten en consument moeten de boer helpen om duurzamer te produceren’, zo valt te lezen in de begeleidende tekst van LNV bij de brief ‘Toekomst Landbouw’, die eind november naar de Kamer is gestuurd. ‘De transitie naar verduurzaming slaagt alleen als ook het verdienvermogen van agrarische ondernemers op orde is.’ Met het Landbouwakkoord wil LNV dat bewerkstelligen en het lijkt erop dat een keurmerk als ‘On the way to PlanetProof’ daarin een belangrijke rol zal spelen. Pas als het Landbouwakkoord inderdaad de aanzet tot systeemverandering is, zal een keurmerk als PlanetProof verder gaan vliegen.