Beste verdienmodel voor insectenkwekerij onduidelijk

Eén van de alternatieve eiwitbronnen in de eiwittransitie is het insect, maar is de productie van deze eiwitbron economisch haalbaar? Hilde Niyonsaba promoveerde in december 2023 op het onderwerp aan Wageningen University & Research.

Hoewel er al insectenkwekerijen succesvol opereren in Nederland, is de beginfase moeilijk. De eerste investeringen voor een insectenkwekerij kunnen aanzienlijk zijn, de teelt is niet goedkoop en de afzetprijs is sterk afhankelijk van de gevonden afnemer en markt. Van de insectenkwekerijen, die WUR-onderzoeker Hilde Niyonsaba ondervroeg, was tweederde nog niet rendabel.

Een insectenkwekerij heeft vaak moeite financiering te krijgen. Waarom is dat?

“De sector is nog heel klein. Er is weinig bekend over de kosten en uiteindelijke baten van een insectenkwekerij. Consumentenacceptatie van insecten als voeding in Europa is niet hoog. De diervoedersector neemt nu het grootste deel af, maar er zijn meer alternatieve grondstoffen voor een diervoederproducent. Een bank heeft meestal toch meer zekerheid nodig. Je ziet dat ze dan vaak verschillende financiële bronnen gebruiken; eigen geld, subsidies, een investeerder.”

De mate van investering bepaald vaak hoe rendabel het bedrijf uiteindelijk is. Waar zitten die verschillen in investering door insectenkwekers?

“In het begin kan gekozen worden voor een kwekerij op grote schaal of op kleinere schaal. Grootschalig betekent meestal direct een forse investering in mechanisatie van de teelt. Door de beperkte grootte van de sector is de keuze in machines beperkt en de prijs hoog.”

Ondernemers die kiezen voor een kleinere productie besparen vaak kosten door zelf te klussen. “Ze kopen dan tweedehands apparatuur. Die teelt vindt plaats in een bepaald klimaat; als de ondernemer handig is kan hij zelf een gepaste ruimte bouwen.”

Een kleinschalige productie zal dan vast moeite hebben met rendabel zijn, omdat het volume te laag is om de kosten efficiënt te dekken?

“Dat hangt heel erg af van welke contacten de insectenkweker heeft en of hij al een vaste afnemer heeft. Het beste verdienmodel is nog lastig te vinden. Zoveel insectenproducenten zijn er nog niet.”

De grootste kostenposten zijn vaak arbeid en voeding. Er is ook onderzoek gedaan naar het gebruiken van tot nog toe ongebruikte reststromen. Zou dat de kosten drukken?

“Momenteel gebruiken kwekers GMP+ reststromen, dus veilig om te gebruiken voor diervoeder. Circulariteit wordt wel gezien als de basis voor insectenkweken. Bijvoorbeeld het voeren van wat qua kwaliteit gelijk staat aan kippenvoer aan meelwormen krijgt al snel de reactie: ‘Is dat wel circulair’. Alleen al om die reden is het streven om insecten te voeden met laagwaardige reststromen.

Daarbij hebben we gekeken naar de optie dat er ‘gratis’ afvalstromen gebruikt worden van bijvoorbeeld één fabriek, of van horeca en supermarkten. Toch liepen we daar al snel tegen obstakels aan: de concurrentie op het gebruiken van dat soort reststromen is groot. Al snel kiest de fabriek dan voor een afnemer die wel wil betalen voor de afvalstroom. Daarnaast is het heel lastig de afvalstromen uit horeca en supermarkten dusdanig te scheiden dat alle mogelijke schadelijke stoffen, zoals bijvoorbeeld prionen, zijn uitgesloten. Voor het rendabel inzetten van afvalstromen is veel meer onderzoek nodig.”

En om de arbeidskosten te verlagen moet er meer geautomatiseerd worden?

“Dat lijkt voor de hand te liggen, maar sommige zeggen ook weer dat als het hele proces van insecten kweken wordt geautomatiseerd, er ook meer duurder hoogopgeleid personeel nodig is. Dan blijft arbeid duur. In kleinere kwekerijen is die investering lastig te maken.”

Er is ook gekeken naar frass, een ander product van een insectenkwekerij. Wat houdt dat in?

“Frass is de afvalstroom van de teelt. Daarin zitten restjes substraat, dus de voeding van de insecten, maar ook stukjes vleugel van de vliegjes en de uitwerpselen. Dit is heel eiwitrijk en kan ook aan diervoeding toegevoegd worden. Met de verkoop van frass kan de omzet uit insectenkwekerij met een derde omhoog gaan. Maar er is nog te weinig bekend over frass, bijvoorbeeld over de samenstelling en of het veilig is in gebruik. Nu moet het verhit worden bij 70^oC voor 20 minuten; blijven er dan wel genoeg voedingsstoffen over?”

Uit paneldiscussies met experts op het gebied van insectenproductie bleek dat zij de wetgeving benoemen als grootste onzekerheid. Tegelijkertijd zien ze dat als grootste kans. Waarom precies?

“Veel ondernemers moeten in deze markt zelf de keten opzetten, zelf inkopen doen, zelf een afnemer vinden en goede afspraken maken. Wet- en regelgeving zien ze als kans om een gelijk speelveld te creëren, maar vooral om richting consumenten te laten zien dat de sector veilig en volgens de regels werkt. Als de zorgen van consumenten over veiligheid en betrouwbaarheid worden weggenomen, staan ze meer open om insecten te proberen.”

Tegelijkertijd ondervinden ze ook hinder aan de beperkte wet- en regelgeving waar ze tegenaanlopen, zoals de Novel Food-wetgeving.

“Ja, die procedure voor de aanvraag van een Novel Food doorlopen als kleine ondernemer is een hoop werk en investering. De sector is nu ook nog te klein om daar gezamenlijk invloed op uit te oefenen.”

Insectenproductie in Europa is duur. Kan het wel de concurrentie aan met insecten van andere continenten?

“Op dit moment importeren sommige bedrijven insecten. Tegelijkertijd moeten partijen van bedrijven buiten Europa ook voldoen aan de strenge Europese normen. Mijns inziens moet Europa wel zijn eigen insectenteelt hebben. Dat geeft meer zekerheid van levering. De oorlog in Oekraïne laat zien hoe lastig het kan zijn als de handel met landen buiten Europa stilvalt. De vraag is ook wat de diervoedersector wil: Moeten we concurreren met goedkope soja van buiten Europa?”

De Europese Unie heeft aangegeven zelfvoorzienend te willen zijn. Dan is insectenteelt in Europa steunen daar ook onderdeel van?

“Een zekere politieke bereidwilligheid lijkt me wel handig. Als de overheid, of, ik zeg maar, het Voedingscentrum, aangeeft dat insecten goed en veilig te eten zijn, kan dat de acceptatie verhogen. De sector zelf kan ook meer ontwikkelen. Kijk maar hoeveel plantaardige alternatieven er zijn. Een insectenburger of zoiets moet nu wel op de markt komen om een plekje te veroveren tussen de vleesalternatieven. Ik denk wel dat het een nichemarkt blijft.”