Een jaar oorlog in Oekraïne, schade immens

Een jaar geleden werd de wereld opgeschrikt door de Russische invasie in Oekraïne. Twaalf maanden later vecht het land nog steeds met alle middelen die het heeft en krijgt van bevriende naties, tegen Russische troepen. De schade is groot, ook in de landbouw. Maar de vastberadenheid van Oekraïners is ongekend.

Op 24 februari is het een jaar geleden dat Rusland Oekraïne binnenviel. Een jaar waarin de landbouwproductie en -export van de graanschuur van Europa, volgens schattingen van de EU en de FAO, een forse deuk hebben opgelopen. De productie van akkerbouwgewassen in het seizoen 2022-’23 wordt geraamd op 55 miljoen ton tegen 90 miljoen ton een jaar eerder. De export keldert naar verwachting van nog 50 miljoen ton in 2021-’22 (schatting) naar nog maar 30 miljoen ton (prognose) in 2022-’23.

Tot aan de Russische invasie was Oekraïne wereldwijd een grootmacht in vooral de export van zonnebloemolie, gerst, mais en tarwe met respectievelijk 50, 18, 16 en 12% aandeel in de wereldwijde uitvoer. Maar door blokkades, bombardementen en bezettingen van met name belangrijke havens aan de Zwarte Zee en rivieren in Oost-Oekraïne stokte de uitvoer. Om toch zoveel mogelijk graan het land uit te krijgen startte de VN in juli vorig jaar het graaninitiatief. Vanuit drie havensteden aan de Zwarte Zee werd graan vervoerd naar Turkije. Op 17 januari 2023 was via deze graancorridor ruim 17 miljoen ton graan en andere levensmiddelen uitgevoerd.

Nieuwe uitvoercorridors

Naast de VN-actie zorgde de EU vorig jaar snel voor extra schepen en vrachtwagens, meer mobiele graanladers voor terminals aan de grens en meer opslagcapaciteit van graan in de EU. Voor de middellange termijn wordt gewerkt aan wat wordt genoemd nieuwe uitvoercorridors. Nieuwe manieren om via de weg, spoor of water landbouwproducten Oekraïne uit te krijgen.

Lees ook: Een jaar lang oorlog op Europees grondgebied

Eind vorig jaar kondigde de FAO aan Oekraïne dit jaar voor totaal € 192 miljoen te ondersteunen. Het grootste deel (€ 93,6 miljoen) gaat naar 500.000 huishoudens op het platteland nabij de frontlinie. Oekraïne kent grote boerderijen, maar er zijn ook heel veel kleine bedrijfjes die vooral zelfvoorzienend zijn. Om te voorkomen dat ze afhankelijk worden van voedselhulp, wil de FAO ze voorzien van zaden, meststoffen (akkerbouw) en voer, tijdelijke stalruimte en veterinaire medicijnen (veehouderij). Er wordt € 79,6 miljoen uitgetrokken voor bijvoorbeeld de levering van generatoren en tijdelijke graanopslag in de vorm van plastic slurven die in Nederland vooral worden gebruikt voor opslag van voer.

De resterende € 18,8 miljoen wordt gestoken in het opzetten van meer alternatieve exportroutes, veterinaire ondersteuning en het ontmijnen van landbouwgrond.

_{Lees verder onder foto}

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky staat de pers te woord tijdens de eerste dag van een ingelaste EU-top op 9 februari. - Foto: ANP

Graantycoon Oleksiy Vadatursky slachtoffer Russisch bombardement, zoon zet bedrijf voort

Oekraïne werd vorig jaar opgeschrikt door het overlijden van Oleksiy Vadatursky en zijn vrouw Raisa. Ze kwamen om tijdens een Russisch bombardement eind juli op de havenstad Mykolaiv aan de Zwarte Zee. Oleksiy was een graantycoon, een van de rijkste zakenlieden van Oekraïne en ‘Held van Oekraïne’, de hoogste eer die een burger van dat land kan krijgen. Hij richtte in 1991 het bedrijf Nibulon op dat snel uitgroeide tot de 20 grootste bedrijven in Oekraïne met een omzet van € 654 miljoen. De belangrijkste poot onder het bedrijf is de graanexport. Voorafgaand aan de Russische invasie exporteerde Nibulon bijna 1 miljoen ton graan per kwartaal. De zoon van Oleksiy, Andriy Vadatursky, is nu de nieuwe CEO en hij schetst op website World Grain.com een ontluisterend beeld van de gevolgen van de oorlog.

Andriy: “Ik was in Frankrijk toen ik een telefoontje kreeg dat mijn moeder was omgekomen. Drie uur later hoorden we dat ook mijn vader was vermoord en drie medewerkers van Nibulon. Toen ik het nieuws hoorde kuste ik mijn kinderen en reed meteen naar Oekraïne.”

De gevolgen van de Russische invasie voor zijn bedrijf zijn groot. In 2021-’22 exporteerde Nibulon nog 4,5 miljoen ton aan landbouwgrondstoffen naar 34 landen. “Sinds de invasie hebben we onze vloot helemaal niet kunnen gebruiken vanwege de blokkade van zeehavens en doorgang van rivieren door bezette gebieden. Daarom leiden we onze export om via landroutes, maar tegen veel hogere kosten. Hierdoor daalde onze export fors. Van 1 januari tot 15 november 2022 exporteerde Nibulon 1,7 miljoen ton graan, een daling van 164% ten opzichte van dezelfde periode in 2021.”

Graancorridor

Andriy Vadatursky is ambivalent over het graaninitiatief van de VN, dat eind juli vorig jaar samen met Turkije is gestart om de export van graan uit de Oekraïne vanaf de drie havensteden aan de Zwarte Zee, Chornomorsk, Odessa en Pivdennyi, zoveel mogelijk te faciliteren. Andriy: ”Het graaninitiatief is een essentiële kortetermijnoplossing geweest voor de extreme uitdagingen die de Russische oorlog heeft veroorzaakt voor de exportlogistiek. Dankzij de deal kan Oekraïne meer dan 10,5 miljoen ton graan verschepen en de voedselprijzen wereldwijd verlagen. Het heeft Oekraïense boerderijen ook geholpen om levensvatbaar te blijven in extreem moeilijke omstandigheden. De deal omvat echter niet de havens van Mykolaiv, die tot de grootste in Oekraïne behoren en die vóór de oorlog 35% van onze voedselexport verscheepten. Zonder toegang tot deze havens moeten exporteurs alternatieve routes gebruiken die veel meer tijd kosten en in sommige gevallen 10 tot 40 keer duurder. Ook moet de graancorridor veel transparanter worden om efficiënt en eerlijk te kunnen werken. Er zijn te veel verplichte inspecties en een tekort aan personeel, wat tot kostbare vertraging heeft geleid. Als grote handelaar en landbouwproducent steunde Nibulon de verlenging van deze tijdelijke overeenkomst, maar de voorwaarden moeten aanzienlijk worden verbeterd.”

De kersverse topman van Nibulon is vastberaden. “Het is mijn missie om ervoor te zorgen dat Nibulon de komende jaren een sterk en gezond bedrijf blijft — in het belang van de Oekraïense samenleving, onze werknemers en de boeren die we bedienen. Ons aanhoudende succes zal de economie van Oekraïne en de wereldwijde voedselzekerheid versterken. De oorlog zal uiteindelijk eindigen en wanneer die dag aanbreekt, zal Nibulon klaar zijn om het voortouw te nemen bij de wederopbouw en het herstel van Oekraïne.”

Boel draaiende houden

Dirck Smits van Oyen is sinds 2010 mede-eigenaar/directeur van een groot landbouwbedrijf in het westelijk deel van Oekraïne, in Khmelnitsky Oblast. Het ligt tussen Kiev en Ternopil in. Het bedrijf heet Farmgate Ukraine LLC en heeft 15 Nederlandse aandeelhouders. Naast 150 stuks melkvee telt het 6.000 hectare akkerbouw. Er zijn ruim 100 medewerkers. Smits van Oyen is nu met zijn Oekraïense vrouw even in Nederland, maar zaterdag gaat hij weer terug. “Ik ben en voel me verantwoordelijk voor het bedrijf, voor de 100 mensen die er werken.”

Het grootste probleem vorig jaar was om het graan kwijt te raken. Het graaninitiatief bood enig soelaas. “Maar we hebben ook veel graan met vrachtwagens en via het spoor naar Polen, Hongarije en Roemenië kunnen exporteren.” Gevolg was wel dat de transportkosten € 60 per ton hoger waren dan normaal. “En in tegenstelling tot de rest van de wereld bleef de opbrengstprijs hier vrijwel hetzelfde.”

Uiteindelijk gaat Oekraïne de oorlog winnen

De Nederlander zegt dat de oorlog, ondanks het feit dat de boerderij ver van het front is verwijderd, een grote impact heeft. Denk aan personeel dat wordt opgeroepen voor militaire dienst, waarvoor hij bij de lokale militaire autoriteiten probeert landbouwvrijstelling te regelen. En al vrij snel na het uitbreken van de oorlog werden vrachtwagens gevorderd door het leger. Verder is de bevoorrading veel moeilijker en duurder geworden. Financiering is dit jaar dan ook een grote uitdaging. “De cashflow is amper toereikend om het bedrijf draaiend te houden, vervangingsinvesteringen zijn helemaal niet mogelijk. Het zou ons erg helpen als er dit jaar extra financieringsfaciliteiten zouden komen.” Emotioneel hakt het er ook in. “Het is gewoon afschuwelijk wat er hier gebeurt, puur omdat een man in Rusland vindt dat dit land geen recht van bestaan heeft.”

Hoe lang de oorlog gaat duren? “Dat weet niemand, maar uiteindelijk gaat Oekraïne de oorlog winnen, dat verwacht ik zeker. Oekraïne is een groot land met een groot leger dat al heeft laten zien dat het is opgewassen tegen het Russische leger.” Met drie andere mensen is Smits van Oyen een website gestart om geld in te zamelen om daarmee Oekraïense soldaten te ondersteunen. “En ondertussen moeten we de boel hier gewoon draaiende houden.”

_{Lees verder onder foto}

De schade voor de gehele agrarische sector in Oekraïne wordt het eerste half jaar na de Russische inval geraamd op ruim € 2 miljard. - Foto: Peter Roek

Melkprijs 30 cent

René Kremers is directeur van handels- en adviesbedrijf Difco in Leeuwarden. Hij zit ook Oekraïne. Difco levert benodigdheden voor met name de melkveehouderij, van sperma tot managementprogramma’s. Volgens hem draait een groot deel van Oekraïne gewoon door, zo zegt hij vanuit Ternopil, een kleine 500 kilometer ten westen van Kiev. “De oorlog woedt voornamelijk in het Oosten, maar dat is al sinds 2014 het geval. Al is het daar nu wel heviger met meer slachtoffers.”

De weg voor Oekraïne is Europa, punt!

De impact van de oorlog is in de rest van Oekraïne volgens hem vooral merkbaar door de gebrekkige stroomvoorziening en de sterk gedaalde koopkracht. “Hier hebben veel bedrijven en bijvoorbeeld restaurants inmiddels een generator. Maar dat kost natuurlijk wel een vermogen.” Dat is mede de oorzaak van de sterk gedaalde koopkracht, waardoor de melkprijs in bijvoorbeeld West-Oekraïne volgens Kremers nog steeds maar een magere 30 cent per kilo bedraagt.

Over de toekomst van Oekraïne is Kremers heel stellig: “De weg voor Oekraïne is Europa, punt! Dat politieke besluit is genomen en wordt ook niet meer teruggedraaid.”

FAO: miljardenschade als gevolg van oorlog

De schade voor de gehele agrarische sector in Oekraïne wordt het eerste half jaar na de Russische inval geraamd op ruim € 2 miljard. Dat zegt de wereldvoedselorganisatie FAO in een rapport dat in december 2022 is gepubliceerd.

De optelsom van alle verliezen raamt de FAO op € 26,5 miljard. Totaal dus € 28,8 miljard. De schadepost is berekend aan de hand van interviews bij 5.230 huishoudens op het platteland, verdeeld over heel Oekraïne inclusief de provincies nabij de frontlinie destijds. 25% gaf aan geheel of gedeeltelijk te zijn gestopt met het landbouwbedrijf als gevolg van de oorlog. Rond de frontlinie was dat 38%.

De schade (vernietiging van machines, gebouwen, vee en gewassen) en het verlies (productieverlies, hogere productiekosten en lagere prijzen) in de akkerbouw bedroeg ruim € 1,1 miljard. In de veehouderij was dat bijna € 1 miljard. Totaal ruim € 2 miljard. Maar liefst 72% van de akkerbouwers en 64% van de veehouders gaf aan dat ze te maken hebben met een drastische en significante afname van hun inkomen.