Met rassenveredeling kansen voor zeewier in de eiwittransitie vergroten

Hoewel zeewier zeker geen wonderorganisme is, kan het wel degelijk een bijdrage leveren aan de eiwittransitie. Kansen zijn onder meer de hoge eiwitkwaliteit en de duurzame teelt. Momenteel werkt het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee aan rassenveredeling van suikerwier. Daarbij wordt onderzocht hoe de zeewierkwaliteit en -opbrengst nog verder verbeterd kan worden.

Klaas Timmermans is onderzoeksleider op het gebied van zeewier bij het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ). “Ik geef leiding aan een groep van zes wetenschappers. Samen doen we heel breed onderzoek naar allerlei aspecten van zeewier, zoals fysiologie, ecologie en genetica. Hoe functioneren deze organismen in zee? Wat hebben ze nodig om goed te groeien?”, legt Timmermans uit. Dit wordt getest op twee verschillende proeflocaties. “Zowel op Texel als op Yerseke hebben we een zeewiercentrum. Daar hebben we grote incubatiebakken waarin wij zeewieren bloot stellen aan verschillende omstandigheden. Zo doen we onder meer onderzoek naar de effecten van temperatuur op zeewier.”

Op inhoudsstoffen richten

Het NIOZ kijkt ook naar genetica. “We zijn een kleine twee jaar geleden gestart met veredeling. Hierbij brengen we genetisch materiaal bij elkaar in de hoop dat er nakomelingen komen met nog betere eigenschappen. We richten ons vooral op bepaalde inhoudsstoffen. Dat kunnen eiwitten zijn, maar ook andere stoffen. Zo kun je uit roodwieren een stof halen die hele krachtige uv-absorptie heeft en dus heel geschikt is voor toepassing in zonnebrand.”

Het meest wordt met bruinwier gewerkt. “Inmiddels hebben we twee winters getest en allerlei nieuwe variëteiten gemaakt. Ze hangen allemaal in een grote bak waardoor we duidelijk de verschillen kunnen zien. Wij bekijken vooral de morfologie, dus de bouw en vorm van de organismen, en de samenstelling. Hoeveel suikers en eiwiten zitten erin? En hoe is het gesteld met de eiwitkwaliteit? We hebben al enkele interessante resultaten geboekt, die we verder onderzoeken.”

Timmermans leidt het consortium van het project From Sea to Society. “Het project omvat verschillende werkpakketten. Een daarvan gaat over de veredeling van suikerwier. Hierin onderzoeken wij hoe je suikerwier kunt produceren dat sneller groeit en meer eiwitten bevat.” Daarbij wordt ook naar de ecologie gekeken. “Zeewieren hebben een belangrijke rol in het ecosysteem. Hierin kunnen allerlei organismen zich vestigen. Vissen gebruiken het wier als broedkamer. Als je zeewier op grote schaal in zee teelt, hoe zorg je er dan voor dat je geen roofbouw pleegt? Wij onderzoeken hoe groot de zeewiervelden kunnen worden, voordat ze een hele grote invloed hebben op de omgeving.”

Voordelen van zeewier in de voedseltransitie

Daarbij gaat het volgens Timmermans vooral om de opname van voedingsstoffen. “Zeewieren gebruiken stikstof en fosfor, maar er groeien ook allerlei algen in die omgeving, die dit heerlijk vinden.” Tevens worden de mogelijkheden voor bemesting onderzocht. “We moeten kijken of er slimme oplossing zijn te vinden die de oogst van zeewier kunnen maximaliseren. Uiteraard op een verantwoorde manier. “

Een ander onderzoek richt zich op de combinatie tussen zeewierteelt en mosselteelt. “Wellicht kunnen deze teelten elkaar versterken. Mosselen produceren ammonium en dit wordt door zeewieren uit het water gehaald. Zo kun je een soort cultivatie opzetten.”

Er is ook een werkpakket dat over sociale innovatie gaat. Timmermans: “Hoe zorg je ervoor dat er vraag naar zeewier komt? Hoe neem je consumenten mee in deze transitie? Mijn filosofie is dat het vooral belangrijk is om een aantrekkelijk alternatief te bieden.” Binnenkort start een groot project waarin gekeken wordt naar nieuwe kansrijke producten uit de regio: delta protein. “Hierbij werken we nauw samen met FoodDelta Zeeland. Samen kijken we welke rol de  provincie Zeeland in de eiwittransitie kunnen spelen. We willen een aantal concrete, regionale producten ontwikkelen, die bedrijven in de markt kunnen zetten.”

Zeewieren bieden allerlei voordelen in de voedseltransitie, weet Timmermans. “Doordat ze stikstof opnemen en CO₂ vastleggen, kunnen ze een positieve rol spelen in de stikstofdiscussie. Landbouwgronden raken uitgeput en er komen steeds meer zoet watertekorten. Zeewieren groeien in zout water, waar in principe voldoende voedingsstoffen aanwezig zijn. Je hoeft geen land te gebruiken, geen bestrijdingsmiddelen toe te passen. Het oppervlak van de aarde bestaat voor 70% uit zout water. Laten we daar eens een paar procent van gebruiken voor de teelt. Bovendien bevatten zeewieren hele waardevolle eiwitten.”

Zeewier niet jaarrond verkrijgbaar

Al kleven er aan het telen in zee ook nadelen. “De omgeving is vrij vijandig. Denk aan stormen en stromingen. Bovendien zijn er schepen nodig om te oogsten. Al zijn dat in mijn ogen geen onoverkomelijke problemen.” Andere uitdagingen zijn de prijs en de verwerking. “Als wetenschapper merk ik dat het echt heel lastig is om zeewier te produceren. Bovendien zijn zeewieren seizoensproducten. Ze groeien het beste in de winter en zijn dus niet het jaarrond verkrijgbaar. Dit alles heeft invloed op de prijs. Daardoor past zeewier nog niet in het huidige businessmodel van veel bedrijven.”

Ook over de verwerking moet goed worden nagedacht. “Graan, mais of peulvruchten kun je redelijk lang bewaren. Zeewieren zijn wat dat betreft uitdagender. Binnen 24 uur na de oogst kunnen de bladeren al gaan rotten. We zullen slimme methodes moeten bedenken om zeewier snel te transporteren. Deze zijn we nu aan het uitwerken.” Daarbij wordt onder meer naar bioraffinage gekeken. “Als je zeewier hebt geproduceerd, welke methode ga je dan gebruiken om de bestanddelen eruit te halen? Voor de plantaardige biomassa die op land zijn enzymcocktails beschikbaar, maar voor zeewierbiomassa bestaan deze cocktails nog niet. Daarom worden deze nu ontwikkeld door collega-wetenschappers. Hiervoor gebruiken ze enzymen uit mariene schimmels om op een hele milde manier die biomassa open te breken, zodat je het eiwit in de functionele vorm eruit krijgt. Als je op een gegeven moment een fractie in handen hebt waar eiwitten in zitten die een goede functionaliteit hebben, dan zijn er volop toepassingsmogelijkheden. “

Zeewier is ethisch en duurzaam alternatief

Mensen willen altijd graag van mij horen dat zeewier het grote verschil gaat zijn. Dat het een wonderorganisme is, vertelt Timmermans. “Op dat gebied heb ik teleurstellend nieuws. Wonderen bestaan niet. Maar zeewier is wel een goed alternatief voor plantaardige eiwitten. We stappen steeds meer over van een dierlijk naar een meer plantaardig dieet. Eiwitten spelen daarbij een belangrijke rol. Laten we dan meteen kijken welke mogelijkheden de zoute omgeving ons te bieden heeft. Er komen steeds meer plantaardige producten op de markt, maar de ingrediënten zijn nog voornamelijk land gedomineerd. Ik heb goede hoop dat over een aantal jaren de producten uit zee een mooie toevoeging op het huidige aanbod vormen. Zeewier is immers een ethisch en duurzaam alternatief.”