Symposium: toekomst van insecten in voedselproductie onzeker

De rol van insecten in de voedselproductie van de toekomst wordt begrensd door beschikbaar voedsel voor de insecten en de walging van de consument. Nu de sector groeit, rijst de vraag of insecten kweken wel ethisch verantwoord is. 

Marcel Dicke, hoogleraar Entomologie aan Wageningen University & Research (WUR) organiseert regelmatig bijeenkomsten over insectenproductie, want hij vindt het belangrijk om de discussie gaande te houden. Ditmaal bij het Koninklijke Nederlandse Akademie voor Wetenschappen (KNAW) tijdens een symposium over de rol van het insect in de voedselproductie van de toekomst. Sprekers belichten zowel de bijdrage die insectenproductie kan leveren aan een circulair voedselsysteem als de vraagtekens rondom ethiek.

Bijdrage aan circulaire voedselproductie

“Ons huidige voedselsysteem zorgt voor veel verspilling en overschrijdt de grenzen van onze planeet”, zegt Hannah van Zanten, hoogleraar duurzame voedselsystemen. Van Zanten doet onderzoek naar hoe het Europese voedselsysteem meer circulair kan worden met minder impact op het klimaat. Reststromen gebruiken als voeding voor insecten is een voorbeeld van hoe grondstoffen weer teruggebracht worden in de kringloop van de voedselproductie.

De productie van dierlijke eiwitten trekt een zware wissel op het milieu en juist daar kan de insectenproductie het verschil maken. Zeventig procent van het landbouwareaal wordt momenteel aangewend voor het voeden van vee. De kweek van insecten verbruikt minder land en stoot minder broeikasgassen uit. Door de insecten te verwerken tot diervoer en daar het vee deels mee te voeden, vermindert het landgebruik en de klimaatimpact van de veehouderij.

De huidige overconsumptie van dierlijke eiwitten is volgens Van Zanten niet te combineren met circulaire Europese voedselproductie. “Met een halvering van de consumptie van dierlijk eiwit en een verschuiving naar meer plantaardig eten blijven we binnen de planetaire grenzen.” Dus hoewel diervoeder op basis van insecten de veehouderij duurzamer maakt, blijft het nodig de veestapel te verminderen.

Insecten eten alles

“Insecten eten van alles en kunnen gekweekt worden op reststromen als slib en mest”, zegt Arnold van Huis, emeritus-hoogleraar Entomologie. Daarbij wijst onderzoek tot nog toe uit dat insecten niet snel ziek worden en zelfs pathogenen in reststromen kunnen verwerken. “Zelfs een nadeel als dat een insect zware metalen opneemt, kan een voordeel zijn”, zegt Van Huis. Insecten kunnen de sporenelementen van koper, zink en chroom uit reststromen zoals compost en mest halen. Vrij van zware metalen kunnen die reststromen beter opgewaardeerd worden.

Lees ook: Ook insectenkweek bron van zoönosen

Verwachtingen humane voeding laaggespannen

De walging die insecten oproept bij consumenten zorgt dat Van Huis lage verwachtingen heeft voor voedingsmiddelen gemaakt van insecten. Neofobie, oftewel de angst voor nieuwe dingen, is een fenomeen waar elk nieuw product mee te maken heeft. Als het product meer markt aandeel verwerft, vervalt de nieuwigheid en daarmee de neofobie. “Walging is een emotie die lastiger te overkomen is. Daar is weinig rationeels tegen in te brengen”, zegt Van Huis.

De vraag naar insecten in de diervoedersector zal stevig groeien, zegt Van Huis, maar valt in het niet bij miljoenen kilogrammen die de diervoedersector verwerkt. Vooral in  huisdiervoeding en in de aquacultuur zal gebruik van insecteningrediënten toenemen. Insectenmeel kost nu al net zoveel als vismeel en is veel duurzamer.

Verdere opschaling is noodzakelijk voor de productie van de gevraagde volumes vanuit de diervoedersector. Dan zal ook de prijs dalen en daarmee de vraag nog meer toenemen. Die opschaling is lastig, blijkt uit recent onderzoek van Van Huis. Genoeg substraat, oftewel voeding, vinden voor een opgeschaalde kwekerij is de grootste uitdaging.

Lees ook: CEO insectenkweker Protix: We staan klaar voor opschaling

Schaalgrootte nog beperkt

Uiteindelijk weerspiegelt de samenstelling van een gekweekt insect datgene wat het te eten heeft gekregen. Om grote volume insecteningrediënten van goede kwaliteit met een vaste voedingswaarde te krijgen, moet het eten van de insecten ook van goede kwaliteit zijn met een vaste voedingswaarde. Gedurende het hele kweekproces moet het voedsel die kwaliteit en voedingswaarde hebben. De uitdaging is om een reststroom te vinden die zo consistent is qua kwaliteit en voedingswaarde én tegelijkertijd in de aanzienlijke volumes voorkomt die nodig is. Als een insectenkwekerij miljoenen kilogrammen moet gaan produceren, is er veelvoud aan kilogrammen reststromen als voer nodig.

Moreel verantwoord

Ethisch gezien brengen de gigantische volumes insecten die de diervoedersector nodig heeft de vraag met zich mee of het wel verantwoord is insecten te kweken. Bernice Bovenkerk, universitair hoofddocent dier- en milieu-ethiek aan de WUR, belicht als dierethicus en filosoof de ethische aspecten. Want nu worden insecten vooral gebruikt in diervoeder. “Als we industrieel insecten gaan produceren zodat we de industriële veehouderij verduurzamen, is dat niet ethisch. Industriële veehouderij is iets waar we eigenlijk ook minder van willen.”

Daarbij is dierenwelzijn van insecten in een kwekerij nog relatief weinig onderzocht en kan een insectenkwekerij dierenwelzijn nu nog onvoldoende borgen. Een hiaat dat snel opgevuld moet worden, vindt Bovenkerk. De Raad van Dieraangelegenheden schreef in 2018 bij de bouw van de eerste grote insectenkwekerijen al een zienswijze over dierenwelzijn van insecten. Insecten moeten beschouwd worden als voelend wezen, stelt de Raad. Er zijn voldoende aanwijzingen dat insecten ongemak en pijn kunnen voelen, zoals eerder besproken in deze opinie.

Insectenwelzijn

De directeur van dierenketens en dierenwelzijn, Hugo van Kasteel, bevestigt dat de aandacht voor dierenwelzijn in de veehouderij de afgelopen tien jaar is vergroot. “Toen ik tien jaar geleden begon bij het departement zaten er 10 mensen op dierenwelzijn, nu zijn dat er 25.” Het ministerie bekijkt de rol van insectenproductie vanuit waar de samenleving behoefte aan heeft. “Volksgezondheid, diergezondheid, dierenwelzijn, leefomgeving.” Vaak bijten die behoeften elkaar. Zo is meer ruimte en een open stal beter voor dierenwelzijn, maar dat gaat ten kosten van leefomgeving.

Toekomst nog onzeker

Een zekere schaalgrootte is noodzakelijk wil de insectenproductie echt een noemenswaardige bijdrage leveren aan circulaire voedselproductie. Tegelijkertijd is juist het opschalen lastig door de beperkte volume goedgekeurde reststromen die consistent genoeg zijn om te gebruiken als substraat om insecten op te kweken. Ook is de vraag nog niet beantwoord of opgeschaalde insectenkwekerijen te combineren zijn met een goed insectenwelzijn.