Inflatiespook verpest sfeer tussen supermarkten en leveranciers

Het spook van de inflatie waart weer rond. De geldontwaarding is in bijna 40 jaar niet zo hoog geweest. Dat leidt tot een grimmige sfeer tussen supermarkten en leveranciers. De hamvraag is wie opdraait voor de sterk gestegen kosten voor energie, grondstoffen, verpakkingen, transport en personeel. Leveranciers van voedingsmiddelen weigeren soms zelfs producten te leveren, omdat ze vinden dat de supermarkten de kostenstijgingen te veel op hun bordje schuiven. Supermarkten beschuldigen leveranciers er van de inflatie te misbruiken om hun marges op te krikken.

Verloop coronacrisis niet te voorspellen

Wat de onderhandelingen extra lastig maakt voor de supermarkten, is dat het verdere verloop van de coronacrisis niet te voorspellen is. De groei in omzet en winst in de coronajaren 2020 en 2021 willen supermarkten graag vasthouden. Maar als Covid-19 inderdaad op zijn retour is, dan gaat de consument meer geld besteden buiten de supermarkten. Experts van ING-Bank verwachten dit jaar een verschuiving van consumentenbestedingen richting horeca en toerisme, wat ten koste gaat van de bestedingen in de supermarkten. Voor 2022 verwachten de ING-analisten een omzetgroei in de foodgroothandel van gemiddeld 1%. Dat is een stuk lager dan de groei van 4,5% in 2021.

Afwegingen voedingsmiddelenbedrijven

Aan de andere kant van de onderhandelingstafels zitten voedingsmiddelenbedrijven die ook een lastige afweging moeten maken. Zij moeten inschatten in hoeverre consumenten hun consumptie verminderen vanwege gestegen prijzen. Als het doorberekenen van alle kostenstijgingen ertoe leidt dat de consument het product links laat liggen, dan belanden de voedingsbedrijven van de regen in de drup. Bovendien werkt de tijd in hun nadeel. Zolang er geen nieuwe contracten zijn, blijven de oude prijzen gelden. Terwijl de voedingsproducenten al wel te maken hebben met hogere kosten. Dat duwt ze in de verdediging.

Grimmige sfeer

De vraag wie de kostenstijgingen gaat betalen, leidt tot grimmige onderhandelingen tussen voedingsbedrijven en afnemers. Voedingsconcern Nestlé leverde een tijdje geen Maggi, Nescafé, KitKat en Garden Gourmet aan supermarktketen Albert Heijn. Ook andere supermarkten hebben tijdelijk bepaalde producten niet in het schap liggen. Unilever waarschuwde onlangs bij de presentatie van de jaarcijfers voor hogere prijzen dit jaar. Heineken meldde hetzelfde. Lotus Bakeries (Peijnenburg en Snelle Jelle) noemt 2022 een uitdaging. Kraft Heinz verhoogde zijn prijzen in het laatste kwartaal van 2021 al met 3,8%. Voedingsbedrijf Ter Beke spreekt van “stugge contractuele discussies” met de afnemers.

FNLI: ongekende kostenstijgingen

De Federatie Nederlandse Levensmiddelen Industrie (FNLI) stelt dat bepaalde bedrijfskosten voor voedingsmiddelenbedrijven ongebruikelijk snel zijn gestegen. “Dat geldt met name voor energie. Die kosten zijn eind 2021 meer dan verdrievoudigd ten opzichte van januari 2020, waarbij de stijging sinds augustus 2021 zeer fors is”, zegt een woordvoerder. “Daarnaast zijn de prijzen voor de belangrijkste agrogrondstoffen al lange tijd aan het stijgen. Ook de kosten voor transport zijn flink toegenomen. Het zijn zulke ongekende kostenstijgingen dat er gewoonweg een grens zit aan wat schakels in de keten zelf kunnen absorberen. Het is daarom onvermijdelijk dat die stijgingen ergens doorberekend gaan worden.”

Verschillende bedrijven omschrijven de situatie als ‘nooit eerder gezien’. Vooral energie-intensieve bedrijven spreken over een dramatische situatie

^{Secretaris-generaal Aline Rutsaert van Profel}

‘Nooit eerder gezien’

Secretaris-generaal Aline Rutsaert van Profel, de Europese brancheorganisatie van groente- en fruitverwerkers, stelt dat bedrijven alarm slaan omdat de prijzen voor kunststoffen, metalen blikken, doppen, glas, karton en hout, evenals olie, gas en elektriciteit aanzienlijk zijn gestegen. “Verschillende bedrijven omschrijven de situatie als ‘nooit eerder gezien’. Vooral energie-intensieve bedrijven spreken over een dramatische situatie. De kosten van zee- en wegvervoer zijn explosief gestegen. Door verstoringen in de vrachtsector zijn de levertijden voor grondstoffen en eindproducten flink gestegen. Sommige bedrijven moeten vier weken langer wachten op kartonnen dozen om blikjes in te pakken.”

De bedrijven moeten ook meer betalen voor hun grondstoffen. Rutsaert: “Ook boeren hebben te maken hebben met hogere kosten voor energie en meststoffen en een verminderde beschikbaarheid van gewasbeschermingsmiddelen en soms ook met een tekort aan personeel.”

Van alle tijden

Prijsschommelingen zijn van alle tijden, stelt een woordvoerder van het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL), de brancheorganisatie van supermarkten. “Supermarkten concurreren met elkaar om de gunst van de klant. Op verschillende aspecten willen zij beter zijn dan de concurrent en de prijs van de producten is een van die zaken. Supermarkten proberen zo voordelig mogelijk in te kopen, leveranciers proberen uiteraard zo duur mogelijk te verkopen. En in die onderhandelingen kom je er vrijwel altijd uit met elkaar.”

Gestegen kosten voor logistiek, energie en lonen

De CBL-woordvoerder stelt dat ook de supermarkten te maken hebben met gestegen kosten voor logistiek, energie en lonen. “Daarnaast stelt de samenleving steeds hogere eisen aan andere duurzaamheidsaspecten, zoals een schoner milieu. Dit drijft de productiekosten op. Hier hebben alle bedrijven wereldwijd mee te maken, dus ook supermarkten en hun leveranciers. Daarnaast zijn de lonen fors gestegen de afgelopen jaren. De supermarktsector is een arbeidsintensieve sector met veel medewerkers. Ook in de toelevering werken veel mensen.”

Overheidsbeleid

Maar ook overheidsbeleid speelt een rol, stelt het CBL. “Daarnaast zien wij veel plannen van de overheid en het nieuwe kabinet, die meestal tot gevolg hebben dat de prijs van producten hoger wordt, bijvoorbeeld door extra belastingheffingen (zoals het voornemen van een suikertaks) of door hoge algemene uitgaven voor stikstof en klimaat. Deze kosten zullen worden gefinancierd uit hogere belastingheffingen.”

Op de vlakte

De afzonderlijke supermarkten houden zich op de vlakte als het gaat om de gesprekken met hun toeleveranciers. Ze willen de verhoudingen goed houden, ondanks de moeizame onderhandelingen. Supermarkten melden dat ze de prijsontwikkelingen in de markt volgen en dat ze hun klanten willen bedienen met goede producten tegen een lage prijs. Supermarktketen Jumbo sluit niet uit dat bepaalde A-merk producten tijdelijk niet leverbaar zijn, zegt een woordvoerder. “Met het merendeel van onze leveranciers zijn we tot goede afspraken gekomen voor beide partijen. Op basis van feiten en analyses bekijken we of een prijsstijging reëel is en te rechtvaardigen vanuit onderliggende prijsstijgingen voor bijvoorbeeld grondstoffen, transport en energie.”

De Jumbo-woordvoerder begrijpt dat leveranciers kostenontwikkelingen verwerken in de inkoopprijs. “Maar we zien ook dat er leveranciers zijn die het argument van inflatie gebruiken om hun marges te verhogen. Extra prijsverhogingen door leveranciers boven op hun kostenstijgingen zijn onwenselijk omdat dit de inflatie onnodig verder aanwakkert.”

Supermarkten accepteren de hoge inkoopprijzen niet zomaar

De verwachting is dat het nog lang onrustig blijft aan het front. Analisten Sebastiaan Schreijen en Cyrille Filott van RaboResearch van de Rabobank verwachten dat de kostenstijgingen van eind vorig jaar blijven doorwerken tot ten minste de tweede helft van 2022. Supermarkten gaan niet zomaar de hogere inkoopprijzen accepteren en doorberekenen aan hun klanten, schrijven Schreijen en Filott in een rapport. “Daarvoor is de onderlinge concurrentie in het Nederlandse supermarktsector te groot. Niemand wil de eerste zijn die de consumentenprijzen verhoogt, of te boek staan als de retailer die de prijzen het meest heeft verhoogd.”

Onderhandelen op het scherpst van de snede

De onderhandelingen worden op het scherpst van de snede gevoerd, constateren de analisten. “Eigenlijk met maar één doel vanuit de retail: tijd winnen. Zolang er immers geen overeenstemming is, gelden de bestaande prijzen, terwijl de kostenteller wel doortikt voor de producenten. Het gaat hier voor leveranciers al snel om tonnen tot zelfs miljoenen euro’s per maand aan extra kosten. Dat is de enige reden waarom sommige producenten toch maar ondermaatse prijsverhogingen aanvaarden, ook al dekken die hun hogere kosten niet.”