Van der Lee (GroenLinks): ‘Breek macht ‘onzichtbare’ handelsbedrijven’

Terwijl de consument misschien denkt dat bedrijven als Unilever en Nestlé de dienst uitmaken op de wereldvoedselmarkt, is het in werkelijkheid een handvol grootmachten van wie de naam bij het grote publiek nauwelijks bekend zijn. Kamerlid Tom van der Lee (GroenLinks) maakt zich zorgen over de marktmacht van die ‘onzichtbare handelsbedrijven’, en de beperkte invloed die ze ondervinden van regeringen of consumenten.

Grote invloed vijf  ‘onzichtbare’ handelsbedrijven

Van der Lee noemt ze zonder aarzelen op: ADM, Bunge, Cargill, Dreyfus en Wilmar Group in Singapore. Vijf bedrijven die volgens hem zo’n grote invloed hebben dat misschien wel sprake is van een oligopolie. Van der Lee houdt een slag om de arm bij het woord oligopolie. “Dat kan ik niet onderbouwen, ze zijn niet betrapt op onderlinge afspraken.” Maar, voegt hij eraan toe, er is ook nauwelijks onderzoek naar gedaan.

Er is mogelijk sprake van misbruik van marktmacht

De omzet van de vijf bedrijven laat zich meten in honderden miljarden euro’s. De begrotingen zijn groter dan die van menig land, de bedrijven hebben een eigen cultuur, met een eigen jargon en eigen regels. “Er worden flinke marges gemaakt. Er is mogelijk sprake van misbruik van marktmacht”, zegt Van der Lee.

‘Heeft de regering weleens nagedacht over hoe je deze reuzen aanpakt?’, vroeg Van der Lee in september in een debat met demissionair landbouwminister Carola Schouten.

Werking van voedselmarkt

Toen Van der Lee werkte voor Oxfam Novib liet hij onderzoek doen naar de werking van de voedselmarkt. “Toen ontdekten we dat bedrijven als Nestlé en Unilever producten als palmolie, soja, granen en mais inkopen bij de belangrijker handelsbedrijven. Dat waren toen de grote vier, die we aanduiden met ABCD: ADM, Bunge, Cargill en Dreyfus. Daar is ondertussen Wilmar in Singapore bijgekomen. Zij bepalen voor welke prijzen de voedselproducten kunnen worden ingekocht.”

Oxfam Novib merkte in gesprekken met de producenten van bij het publiek bekende merkproducten dat bedrijven als Nestlé en Unilever niet in staat zijn de handelshuizen onder druk te zetten. “Ze kunnen het niet, ze durven het niet of ze willen het niet”, zegt Van der Lee. “Zij durven het niet aan in conflict te raken met die ‘onzichtbare’ handelsbedrijven.”

Sommige van de bedrijven (Cargill en Dreyfus) onttrekken zich ook nog eens aan het oog van aandeelhouders, omdat ze niet beursgenoteerd zijn.

Margeverdeling

Als woordvoerder voor buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking voor GroenLinks in de Tweede Kamer ziet Van der Lee een tekortkoming in de discussie over de verdeling van de marges in de voedselketens. Het gaat over boeren, over levensmiddelenproducenten en over supermarkten, maar de supergrote handelsbedrijven blijven buiten schot. Terwijl daar volgens hem grote winsten worden gemaakt. Druk uitoefenen op die handelsbedrijven via de hefboom van de consument, werkt niet. De bedrijven zijn onzichtbaar en niet verbonden aan de producten in de supermarkt. Dat terwijl een groot deel van de producten in de supermarkt zijn gemaakt met grondstoffen die via de handelsbedrijven zijn aangekocht.

De macht van de handelaren wordt niet onderkend

“De discussie over de margeverdeling gaat vaak over retailers, en dat boeren te weinig krijgen. Maar de macht van de handelaren wordt niet onderkend. Terwijl zij wel een cruciale positie hebben in de voedselproductie. Zij leveren de bulk van de grondstoffen. Zij kunnen de prijzen bepalen. Ik vind het zonde dat daar zo weinig aandacht voor is.” De handelsbedrijven hebben niet alleen een groot aandeel in de fysieke markt, ze hebben ook veel kennis over prijsontwikkelingen, arealen, oogstverwachtingen en het voedselbeleid.

Voedselhandel buiten schot gebleven

Toen Van der Lee in debat met Carola Schouten de vraag stelde of het kabinet wel nadenkt over de positie van die handelsbedrijven, verwees de minister naar de Europese Commissie. Ook die heeft zich tot nu toe echter niet gebogen over de marktmacht van voedselhandelsbedrijven. De ‘big tech’-bedrijven zijn wel onder de loep genomen, maar de voedselhandelaren bleven tot nu toe buiten schot. Ten onrechte, vindt Van der Lee. “Daar ligt echt een issue. Er is gewoon een gebrek aan aandacht voor de voedselketen. Ik verbaas me daarover.”

Lees ook: Winstexplosies bij ADM en Bunge