Gezond, lokaal fastfood als alternatief voor vette hap

Gezond fastfood is een nieuwe manier om consumenten te verleiden om de goede keuzes te maken, zeker in de stad. Hiervoor moet de voedselomgeving veranderen. In City Deals wordt gewerkt aan een gezond voedselaanbod op prominente locaties.

Op elke straathoek een fastfoodrestaurant met vette hap, zoals in de grote steden vaak te zien is, daar wordt de samenleving niet gezonder van. Met als gevolg: meer welvaartsziekten met de bijbehorende ongemakken zoals hogere zorgkosten.

Als ongezonde voeding overal en goedkoop te verkrijgen is, wordt het vanzelf normaal om het te consumeren. Daarom zetten veel partijen, samen met de overheid, in op een gezonde voedselomgeving. Dat deze ook duurzaam moet zijn, is anno 2022 evident; niet alleen zorgen voor de mens maar ook voor natuur, milieu en klimaat.

City Deal

Een manier om dat aan te pakken is met de City Deal Gezonde en Duurzame voedselomgeving, een samenwerkingsverband met steden, rijk en partners als het Voedingscentrum. In deze City Deal worden proeftuinen op lokaal niveau opgezet, waar gezond en duurzaam eten het uitgangspunt is.

De voorloper van deze City Deal, de eerste City Deal Voedsel, is achter de rug. Deze eerste City Deal heeft het onderwerp gezonde en duurzame voeding op de politieke agenda’s (lokaal en landelijk) gezet en een netwerk gebouwd om praktisch mee aan de slag te gaan. Dat gebeurt nu in de vorm van een vierjarige City Deal duurzame en gezonde voedselomgeving. “De noodzaak om voeding gezonder en duurzamer te maken is inmiddels overal doorgedrongen”, stelt Froukje Idema, kwartiermaker van het eerste uur en tevens programmamanager Food bij de gemeente Ede.

Steden leren van elkaar

Met de steden Den Bosch, Utrecht, Groningen, Leeuwarden, Venlo, Oss, Helmond, Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Almere is de eerste City Deal afgerond. “Tijdens de eerste City Deal waren ze in Leeuwarden ver met stadslandbouw, daar kon bijvoorbeeld Den Haag weer wat van leren”, schetst Idema. “Utrecht was weer druk met gezondheid en fastfood: hoe krijg je gezondheid op de agenda in de wijken? Dat vraagt ook wat van ambtenaren. Kortom: steden kunnen rond dit onderwerp veel van elkaar overnemen.”

Ook is de koppeling met landbouworganisaties en gezondheidsdeskundigen gemaakt om tot een gezonder voedselaanbod in de stad te komen.

Nu het verschil maken

Nu is het tijd om echt het verschil te maken met de tweede ronde City Deals, stelt Idema. De meeste steden zijn weer present. “We willen naar resultaat, naar echte verandering. In een systeemaanpak als deze zijn veel factoren van invloed op de daadwerkelijke voedseltransitie. Eén daarvan is de leefomgeving: we hebben besloten dat dat de knop is waaraan we willen gaan draaien, omdat de publieke ruimte heel wat uitdagingen kent op het gebied van gezond eten.”

Grote steden hebben al veel last van een ongezonde leefomgeving, de middelgrote steden volgen

Vooral in de middelgrote steden ziet Idema goede kansen. “Want de grote steden hebben al veel last van een ongezonde leefomgeving, de middelgrote steden volgen. Die steden groeien, ze zitten allemaal met de woningbouwopgave; de druk op grond is enorm. Ik heb het over plaatsen als Venlo, Apeldoorn, Almere en Ede. Die gaan wat betreft de voedselproblematiek de grote steden achterna, maar daar kun je de problemen die dan ook zouden volgen, nu nog voorkomen. Het gaat hierbij niet zozeer om het tegengaan van fastfood, maar vooral het zorgdragen dat er overal te allen tijde een gezonde keus aanwezig is, ook voor de kleinere portemonnee. Als stad moet je deze uitdaging vooral met je partners en ondernemers uit de eigen regio oppakken. Immers: het levert ook veel mooie kansen op om gezonder en duurzamer te produceren en lokaal af te zetten. Dus we doen dit in een groter verband.”

Verbinding met platteland

Het mooie van die middelgrote steden is dat ze een sterkere verbinding met het platteland hebben, weet Idema. “We kunnen gebruik maken van onze eigen lokale voedselketens met mooie producten. Het is duurzamer en gezonder, een prachtig business- en verdienmodel bovendien.”

De middelgrote steden noemt zij de gamechangers. Ze zijn van groot belang in de City Deal om gezondheidsproblemen te voorkomen en de link met hun regionale economie in te zetten. Hier speelt de agrifoodsector dus ook een prominente rol.

Idema definieert drie actielijnen:

– Experimenteren in de voedselomgeving, zoals in de kwetsbare wijken in steden;
– Sociale gedragsverandering teweeg brengen;
– Lokale, korte ketens verbinden met de nieuwe voedselomgeving. Voorbeeld: een breder aanbod van fastfoodrestaurants, met een biokroket uit de regio of plantaardige producten in het kader van de eiwittransitie. Meer variatie, diversiteit en een gezonder aanbod.

Begin 2026 wordt teruggeblikt op wat er is bereikt in deze tweede City Deal. Idema: Wat werkt wel en niet, wat is op te schalen en geldt dat ook voor andere partijen die ermee bezig zijn? Het mkb betrekken is de stap die we nu gaan ondernemen.

Experimentele samenwerking

In Ede is een experimentele samenwerking met NS, Voedingscentrum en de Wageningen University & Research gaande. De oproep aan ondernemers om mee te werken aan een gezonder voedselaanbod op het station gaat rond deze tijd de deur uit. “Wie wil, kan nu instappen. Ik geloof hier echt in. We hebben een mooi land met prachtige ondernemers en de situatie is ernaar om deze verandering door te zetten. Als gemeente staan we graag naast de ondernemer die zelf werk wil maken van een gezondere en duurzame leefomgeving en dat kunnen we op diverse manieren faciliteren.

Buurtmoestuinen en gezamenlijk koken

Idema benadrukt dat dit een project is voor iedereen die iets wil bijdragen aan een gezondere voedselomgeving, niet alleen ‘the happy few’, waar het meestal mee begint. “Je hebt kartrekkers nodig en van daaruit bouw je de cirkel uit. Zo worden in en met de regio diverse foodevenementen georganiseerd en vinden allerlei lokale kleinschalige initiatieven – zoals buurtmoestuinen en gezamenlijk koken – plaats. Ede heeft ook al geruime tijd een enthousiaste Voedselraad. Het kost tijd, maar we zien veel moois ontstaan, zoals een netwerk van foodondernemers onderling. In dat netwerk wordt kennis opgedaan, geëxperimenteerd en geleerd van elkaar.”

Vooravond van een doorbraak

We staan aan de vooravond van een doorbraak, zegt Idema, omdat de noodzaak voor verandering zo urgent is. “Waar voorheen vaak het gesprek ging over ‘betutteling’, realiseren veel partijen zich nu dat we verantwoordelijkheid moeten nemen voor onze voedselomgeving. Steden kunnen zich niet permitteren om de voedselomgeving straal te negeren. Positief geformuleerd: de steden kunnen het verschil helpen te maken, en in en rond de steden zijn inwoners en ondernemers die met de gezonde en duurzame voedselomgeving aan de gang willen en kunnen. Daarbij is wel het Rijk nodig om de beweging die in gang is gezet ook daadwerkelijk succesvol en onomkeerbaar te kunnen maken.”