Beiers Strohschwein-concept heeft de wind mee

Consumenten hebben geen beeld bij het Duitse Initiative Tierwohl, bij varkens op stro wel. In drie jaar tijd verdubbelde de afzet van het Strohschwein-concept bij supermarktketen Edeka in Beieren. Inmiddels haakt ook supermarkt REWE aan bij het regionale concept.

Duitsers staan erom bekend dat ze zich sterk verbonden voelen met hun thuisland. Met name in de zuidelijke deelstaten staat de regio hoog in het vaandel. Daardoor zijn consumenten ook bereid om meer te betalen voor regionaal geproduceerd voedsel. Voor vlees geldt dan ook dat de dieren in een welzijnsvriendelijker systeem gehouden moeten worden. In die zin stimuleerde de introductie van het Initiative Tierwohl (ITW) in 2020 Vion en de producentenvereniging Erzeugergemeinschaft Südbayern (EG Südbayern) om een conceptueel vraaggestuurde keten te bouwen.

De eerste opzet gericht op gentech-vrij liep niet, omdat consumenten er geen beeld bij hebben. “Er moest een vorm van standaardisering komen om een product verkoopbaar te krijgen. Gentech-vrij en ook ITW-3 als hoge dierenwelzijnstandaard, zegt de consument niets. Maar zodra je ze uitlegt dat varkens in dat houderijsysteem op stro zijn gehuisvest, hebben ze daar gelijk een beeld bij. Zo zijn we op het Strohschwein-concept gekomen”, legt Franz Beringer, directeur van de Beierse Vion-locaties, uit.

Alles valt en staat met goede verkopers bij Edeka-vestigingen, zij vertellen het verhaal

Bij de eerste proef in samenwerking met supermarktketen Edeka Süd Bayern werden twee varkenshouders gecontracteerd voor twee jaar. Al na zes weken liep de afzet harder dan er beleverd kon worden. “Alles valt en staat met goede verkopers bij Edeka-vestigingen, zij vertellen het verhaal. Een deel van de consumenten wil bewuster en regionaal kopen. Edeka wil deze consumenten deze mogelijkheid bieden en draait hier in ook volledig mee”, belicht Beringer de marktontwikkeling. Zonder de regionale herkomst zal volgens hem ook een concept als Strohschwein het niet redden.

Succes van Strohschwein bleef niet onopgemerkt

In 2021 werd al snel opgeschaald in het aantal varkenshouders en het aantal slachtingen. In eerste instantie werden er 500 varkens per week geslacht. Het succes van Strohschwein bleef niet onopgemerkt bij andere supermarktketens. In november haakte ook REWE aan. Beringer: “Supermarktketens zoeken duidelijk naar onderscheid. REWE kreeg daarbij ook in de gaten dat daar samenwerking met vaste partners voor nodig is.” Vion en de producentenvereniging streven ernaar om komend jaar het aantal beschikbare strohschweinen te verhogen naar 2.000 per week. Daardoor stijgt het aantal geslachte dieren naar 100.000 per jaar, een verdubbeling van de huidige productie. Dit betekent dat het aantal van 30 varkenshouders dat nu bij de keten is aangesloten uitgebreid wordt. Hiervoor worden in Zuid-Beieren varkenshouders benaderd.

Vijf criteria voor de varkenshouders

Voor het houden van strohschweinen gelden vijf criteria voor de varkenshouders. De varkens hebben 40% meer ruimte, wat neerkomt op minimaal 1,05 vierkante meter per varken. De helft van de stalruimte moet ingestrooid zijn, voer moet gentech-vrij zijn en van geboorte tot slacht moeten varkens vallen onder Geprufter Qualität Bayern vallen. Dus 5xBayern: geboren, gemest, geslacht, versneden en verwerkt in Beieren.

De varkenshouders die voor Edeka leveren, krijgen de VEZG-notering plus een toeslag, met een minimumprijs van € 1,45 per kilo geslacht-gewicht. “De afgelopen jaren waren deze leden goed af, collega’s die voor de gewone markt leverden kregen vanwege de slechte markt hooguit € 1,20. De minimumtoeslag is ook wel nodig om alle extra kosten voor stro en voer te dekken”, legt Johannes Reichenspurner van EG Südbayern uit. Naast de bodemprijs krijgen de varkenshouders een toeslag van € 40 per plaats voor het duurdere stalsysteem. De varkenshouders die aan REWE leveren krijgen eenzelfde prijsniveau. Alleen werkt REWE met een basis kostprijsmodel dat berekend is door het Landesanstalt fur Landwirtschaft in München.

Groeien in aantal bedrijven

De afzet groeit met horten en stoten. Tijdens de coronacrisis liep de afzet snel op doordat de horeca dicht zat. Het afgelopen jaar was lastiger, geeft Beringer toe, maar hij heeft alle vertrouwen in marktherstel: “Als gehele keten werken we samen en richten ons consequent op de ontwikkeling van de vraag. Dit geldt vooral voor het aantrekken van nieuwe varkenshouders of de uitbreiding van bedrijven. Zo vermindert het afzetrisico aanzienlijk en bieden we alle partijen voordelen en toekomstperspectief.” Vanuit varkenshouders is toenemende interesse merkt Reichenspurner: ”Wij kunnen laten zien dat we langdurige samenwerkingen met supermarktketens hebben. Daarnaast, de sector moet gewoon rekening houden met toenemende eisen aan dierwelzijn vanuit de overheid.”

Het blijkt voor de Erzeugergemeinschaft ondanks het succes een uitdaging om boeren voor het concept te behouden. Beringer: “Aan de ombouw naar de hoge welzijnsstandaard stufe 3 zijn hoge kosten verbonden.”

Grootste producentenvereniging van Duitsland

De Erzeugergemeinschaft Sudbayern is een samenwerkingsverband van 10.000 rundvee- en varkenshouders in het zuiden van de deelstaat Beieren. Doel van de producentenvereniging is het vermarkten van vee en het produceren en vermarkten van vlees binnen kwaliteitsprogramma’s. Jaarlijks worden er ruim 1 miljoen varkens geslacht en 1 miljoen biggen, 60.000 runderen en 55.000 kalveren verhandeld.
In 1978 kocht een van de voorlopers van de huidige vereniging het slachthuis in Vilshoven om zo zelf de afzet van vlees op te zetten. De slachterij werd in 1990 uitgebreid en sindsdien in samenwerking met Vion geëxploiteerd. In 1995 is in samenwerking met Vion een nieuwe slachterij in Landshut gebouwd. De slachterijen zijn voor 49% in eigendom van de Erzeugergemeinschaft en voor 51% van Vion. Franz Beringer is bestuurslid van de Erzeugergemeinschaft en lid van het management van de Vion-slachterijen in Landshut en Vilshofen.

Met concept naar gesloten bedrijf

Konrad Hirl heeft in Rimbach een bedrijf met 90 fokzeugen, 640 vleesvarkensplaatsen, 350 gespeende biggenplaatsen en 70 ha akkerbouw.

De afgelopen drie jaar was de markt voor biggen zo slecht dat zeugenhouder Konrad Hirl zich afvroeg of hij zou stoppen of dat zelf de biggen afmesten interessant was. Door de Afrikaanse varkenspest beperkte afzetmogelijkheden en slechte prijzen leverde het mesten voor de gewone markt voor te grote onzekerheden op. Terwijl de Erzeugergemeinschaft SudBayern juist varkenshouders zocht voor uitbreiding van het Strohschweinprogramma. Instap in het programma betekende dat Hirl vorig jaar met de bouw van een vleesvarkensstal zijn bedrijf uitbreidde en naar eigen zeggen een zekere toekomst kreeg. “De prijzen voor biggen zijn inmiddels wel gestegen maar ik ben blij dat die onzekerheid weg is. De afgelopen jaren is het concept goed opgebouwd en ik verwacht niet dat de supermarkten hun Strohschweinprogramma weer afschalen.”

In november 2022 kon de varkenshouder de eerste ronde vleesvarkens op zetten in de stal met 1.000 m2. De bouwkosten voor de overwegend houten constructie met 1,5 m2 per varken, stro en instrooirobot lagen op circa € 1.100 per plaats. “Daarbij speelde ook mee dat de laatste twee jaar de materiaalkosten fors gestegen zijn”, wijst Hirl om zich heen in de stal. De varkens staan met 80 dieren in een hok, dat is opgebouwd met duidelijke functiegebieden. Voor in de uitloop liggen roosters als mestplaats, het liggedeelte kan deels afgedekt worden door een oplierbaar doek om zo in de winter een microklimaat te creëren.

Bedragen dekken de kosten
Over de vaste minimumprijs en de toeslagen is de varkenshouder tevreden: “De bedragen dekken de kosten. Ik heb wel het voordeel dat ik een groot deel van de soja en granen zelf teel. Ik schat 250 tot 300 balen stro per jaar nodig te hebben, die komen ook van eigen bedrijf.” De biggen komen met 30 tot 35 kilo in de stal, de slachtrijpe varkens gaan met een levend gewicht van 118 tot 130 kilo weg. Hirl weegt de varkens voor verkoop om het juiste levermoment te bepalen.