RIDLV: betrek volksgezondheid bij toekomstvisie landbouw

Met grote uitdagingen op het gebied van klimaat, milieu, inkomen van de boer en biodiversiteit lijkt de succesvolle strategie van zo goedkoop en efficiënt mogelijk zoveel mogelijk voedsel produceren eindig. De wetenschappelijke raad voor Integrale Duurzame Landbouw en Voeding (RIDLV) adviseert om voor een nieuwe voedsel- en landbouwstrategie te kijken naar alle uitdagingen, inclusief de welvaartsziekten als obesitas en suikerziekte als gevolg van ongezonde voeding.

Gezondheid in drievoud

De denktank van onafhankelijke wetenschappers onder wie Edith Lammerts van Bueren, Jaap Seidell, Herman Wijffels en Wouter van der Weijden adviseert om toe te werken naar een voedselsysteem dat gezond is voor de planeet, de consument en de boer: gezondheid in drievoud. “Er moet meer samenwerking komen tussen de ministeries van Landbouw en Volksgezondheid. Er moet gezamenlijk een koers worden uitgezet die ertoe leidt dat de consument gezonder gaat eten, dat de boer niet in de kou komt te staan en waarbij het milieu niet het slachtoffer wordt”, zegt Van der Weijden.

‘Systeem loopt vast’

Het is alweer een rapport over de toekomst van de landbouw. “We zien dat het systeem vastloopt. De klimaatcrisis, de biodiversiteitscrisis, de stikstofcrisis en niet te vergeten de welvaartsziekten die verantwoordelijk zijn voor 6% van de ziektekosten”, zegt Lammerts van Bueren. Het combineren van maatregelen maakt het toekomstvraagstuk nog complexer, erkennen de wetenschappers. “Het kost meer tijd, maar die tijd verdien je terug. Je bespaart namelijk al het beleid dat nodig is om eenzijdige besluitvorming te repareren. Dat kost tijd, geld en frustratie”, aldus de onderzoekers.

Regionaal burgerberaad

Om de nieuwe denkwijze te realiseren, roepen de wetenschappers op om een regionaal burgerberaad in te stellen. “Initiatieven van onderop gaan vaak sneller dan overheidsbeleid”, zegt Lammerts van Bueren. Ze pleit ervoor om regionaal alle betrokken partijen van de voedselketen te laten denken en werken aan oplossingen. Regionaal kennen mensen elkaar, het is minder anoniem en er is vaak meer begrip voor elkaars situatie, waardoor het vaak sneller werkt. Deskundigheid moet beschikbaar zijn als daar behoefte aan is, legt Lammerts van Bueren uit. “Ik verwacht dat het net zo gaat als bij de energiesector. Daar zag je traagheid bij de overheid en kwamen regionale initiatieven juist wel van de grond. Ze werden zelfs concurrerend met de grote spelers, waardoor die ook aan de slag moesten. Laat bijvoorbeeld in de veenweidegebieden boeren en burgers een toolbox met oplossingsrichtingen bedenken en laat ze zelf, of de samenleving in een gebied, de afweging maken. Als mensen medeverantwoordelijkheid hebben, zijn ze meer geneigd om mee te doen.”

De bobo’s moeten nu maar eventjes weg en boeren en burgers moeten aan tafel

^{Wouter van der Weijden}

In het typisch Nederlandse poldermodel praten toch ook alle betrokken partijen mee?

Van der Weijden: “Ja, maar dit is iets heel anders. In het poldermodel zitten de bobo’s aan tafel en die sluiten een akkoord. De koepelorganisaties hebben de neiging om hun achterban bij elkaar te houden, want dat is hun bestaansrecht. Als een deel van de achterban begint te piepen, spreken ze al snel hun veto uit. Zo krijg je een preventieakkoord zonder suikerheffing omdat de voedingsmiddelenindustrie dat niet wilde. De bobo’s moeten nu maar eventjes weg en boeren en burgers moeten aan tafel.”

‘Farmers Defence Force en NGO’s bondgenoten’

Ondanks de beperkte schaal van regionale initiatieven verwachten de onderzoekers dat het samenspel met overheidsbeleid ook een oplossing kan bieden voor boeren die vooral voor de export produceren. “Met alle kleine stappen bij elkaar, kun je een beweging in gang zetten. Maatschappelijke organisaties steunen dit soort initiatieven en gaan vervolgens druk zetten bij supermarkten, waardoor die min of meer gedwongen worden om mee te doen. De druk voor een beter verdienmodel komt dus enerzijds van Farmers Defence Force met hun trekkers en anderzijds van de NGO’s. Ze zijn op zekere hoogte dus bondgenoten”, aldus Van der Weijden.

Gezond protectionisme

Ook willen de wetenschappers meer ‘gezond protectionisme’ in de EU. “Als je de groene en gezonde kant op wilt, moet je voorkomen dat er via de achterdeur goedkoop voedsel binnen komt, waardoor initiatieven van boeren gefrustreerd worden”, aldus Lammerts van Bueren.

Benchmarksysteem in supermarkten

Om supermarkten te stimuleren duurzamere producten in de schappen te leggen, pleit RIDLV voor het invoeren van een benchmarksysteem met als criteria planeet, consument en boer. Per categorie wordt dan met een stoplichtsysteem aangegeven of supermarkten goed (groen) of slecht (rood) scoren op het gebied van milieu, gezond voedselaanbod, eerlijke handel en een eerlijke prijs voor de boer. Stichting Questionmark legt supermarkten al langs een meetlat op het gebied van gezondheid, groen en dierenwelzijn, Oxfam Novib doet het al voor mensenrechten. Dat kunnen ze bundelen. Zo’n systeem zet supermarkten aan om uit rode zones te komen. “Het werkt heel goed”, aldus Van der Weijden.

Als het Voedingscentrum nu met een advies komt en het moet over drie jaar weer anders vanwege de duurzaamheidsaspecten, draai je mensen dol

^{Wouter van der Weijden}

Voedsel duurder

De onderzoekers erkennen dat meer aandacht voor duurzaamheid zal leiden tot hogere voedselprijzen. “Dat kan niet anders. Daarom hoort er ook flankerend sociaal beleid bij, door de minimumlonen te verhogen. Tegelijk pleiten we voor btw-verlaging op groente en fruit en een heffing op suiker, vlees en ultrabewerkt voedsel”, zegt Lammerts van Bueren. Van der Weijden vult aan dat het landbouwbeleid ook effect heeft op de volksgezondheid. “Dat de afschaffing van de suikerquotering niet alleen zou leiden tot daling van de suikerprijs, maar ook een negatief effect zou hebben op de volksgezondheid, heeft niet meegewogen. Het dupeerde dus de boer en de consument, terwijl de industrie heel blij was met goedkopere suiker. Nu moeten we herstelbeleid toepassen en komt er waarschijnlijk een suikerheffing.”

Meer aandacht voor voedingskunde

Van der Weijden en Lammerts van Bueren pleiten voor meer aandacht voor voedingskunde in het medisch onderwijs, inclusief duurzaamheid van voedsel. In Engeland gebeurt dat al. “In Nederland zijn Milieu Centraal en het Voedingscentrum gescheiden. Dat zou meer geïntegreerd moeten worden. Als het Voedingscentrum nu met een advies komt en het moet over drie jaar weer anders vanwege de duurzaamheidsaspecten, draai je mensen dol. Dat kun je beter gelijk geïntegreerd doen”, zegt Van der Weijden.

“Het voedingsadvies zal dan onder meer uitkomen op minder vlees. We hoeven niet vegetarisch te worden, maar het is wel nodig dat we minder rund- en varkensvlees en bewerkt vlees gaan consumeren. Dat is gezonder en bovendien is de productie van rundvlees heel belastend voor de planeet. Dat betekent wel dat we voor boeren die rundvlees produceren, perspectief moet vinden. Omschakelen naar plantaardige productie is een optie. Dat zie je hier en daar al gebeuren. Er zijn in Nederland bijvoorbeeld al boeren aan het experimenteren met havermelk. De boeren die door willen, moeten dat ook kunnen, maar dat moet wel op een meer duurzame manier. Het programma ‘Beter voor Koe, Natuur en Boer’ van Albert Heijn is een goed voorbeeld. Daar betalen ze veehouders 5 cent meer voor de meer duurzaam geproduceerde melk”, aldus Van der Weijden. “Boeren moeten af van de rol van producenten van grondstoffen en terug naar de rol van voedselproducent. Daarmee kunnen ze maatschappelijk ook weer meer aanzien winnen”, vult Lammerts van Bueren aan.

Nederland staat wereldwijd bekend om zijn efficiënte landbouw. Is het met het grote wereldvoedselvraagstuk wel verstandig om dit landbouwsysteem te veranderen?

Lammerts van Bueren: “Nederland koploper in goedkoop en efficiënt voedsel: dat is het oude paradigma. Laat Nederland liever gidsland worden in gezonde voedselproductie in een verstedelijkend landschap, dat ook bijdraagt aan een gezonde planeet, met gezonde sociaal-economische omstandigheden voor boeren.”