Britse tekorten-crisis raakt foodwereld aan alle kanten

De schappen raken steeds leger in de Britse supermarkten. Vlees, groente en fruit, maar ook kleding en speelgoed zijn er steeds minder te vinden. Toiletpapier raakt uitverkocht omdat paniekerige Britten weer op grote schaal aan het hamsteren zijn geslagen. Het Verenigd Koninkrijk komt van alles tekort, maar ’t meest van al medewerkers. De agri- en foodsector heeft duizenden vacatures, van slachters en slagers tot plukkers en verpakkers. En als er al wat uit de fabrieken komt, dan zijn er geen chauffeurs om het naar de distributiecentra of winkels te vervoeren. Of de Britten dit jaar kerst met traditionele kalkoen, worstjes in spek en chocolade kunnen vieren, is zelfs de vraag.

Geen personeel voor vleesverwerking

De Britse crisis raakt vooral de agri- en foodsector hard. Varkenshouders hebben al enkele duizenden dieren op hun bedrijf moeten ruimen omdat de slachterijen en vleesbedrijven geen personeel hebben om ze te verwerken. In september zijn er 137.000 varkens minder geslacht dan een jaar eerder, aldus cijfers van het plattelandsministerie Defra. Begin deze week schatte de National Pig Association dat er 120.000 tot 150.000 varkens noodgedwongen nog op de boerderij staan, omdat afzet ontbreekt. “Sommige verwerkers nemen een kwart minder varkens aan dan normaal, wat betekent dat er een steeds grotere opeenhoping ontstaat. Die varkens worden zwaarder, nemen extra ruimte in en kosten veel meer aan voer in een tijd waarin de voerprijzen op een recordniveau liggen”, vat directeur Zoe Davies samen.

Onze producten gewoon van de fabriek naar de supermarkt brengen, is werkelijk een uitdaging

Grote zuivelbedrijven, Arla UK voorop, waarschuwen dat ze door het tekort aan chauffeurs de melk niet overal in de winkels kunnen krijgen. Melk ophalen lukt meestal nog wel, hoewel boeren sporadisch melden dat ze de melk soms weg moeten laten lopen. Managing directeur Ash Amirahmadi: “Onze producten gewoon van de fabriek naar de supermarkt brengen, is werkelijk een uitdaging. We zijn erg gemechaniseerd waar het gaat om de productie van onze melk en zuivelproducten, maar we hebben chauffeurs nodig om het in de winkel te krijgen. Gemiddeld leveren we aan 2.300 winkels per dag, maar regelmatig kunnen we aan 10% daarvan niet leveren. Dat geeft je een idee met welke tekorten we te kampen hebben.”

Minder keus in supermarkten

Andrew Kuyk, directeur van de Provision Trade Federation die de handel in zuivel vertegenwoordigt, waarschuwt op zijn beurt ‘dat het kaasplankje op de kersttafel maar matig gevuld zal zijn.’ “Arbeidsintensieve kaaspakketjes kan je vermoedelijk helemaal niet krijgen. Supermarkten concentreren hun schaarse middelen op de best lopende dagelijkse producten. Niemand komt om van de honger. Je zult zeker wel één of twee soorten kaas kunnen kopen, maar er is zeker minder keus. En sommige van die kazen zullen veel meer kosten dan wat je er vorig jaar voor hebt betaald.”

Wat niet afgezet kan worden, wordt uitgedeeld aan voedselbanken of andere liefdadigheidsinstellingen

In een andere sector, groente en fruit, heeft het grote kassencomplex Thanet Earth in Kent in één week voor bijna € 400.000 aan producten moeten weggeven of weggooien omdat ze niet op tijd geplukt konden worden. Directeur Chris Butlet: “Die tomaten zouden in onze supermarkten moeten liggen en de klant heerlijke, voedzame, Britse producten moeten bieden wanneer ze op hun best zijn. Wat niet afgezet kan worden, wordt uitgedeeld aan voedselbanken of andere liefdadigheidsinstellingen, maar een groot deel belandt op de composthoop. Dat komt omdat ons gewas, hoewel we jaarrond produceren, seizoenpieken kent. We hebben extra handen nodig op die piektijden om er voor te zorgen dat we de tomaten kunnen plukken en verpakken en het is dat seizoenswerk waaraan we op dit moment de grootste behoefte hebben.”

_{Lees verder onder foto}

Zaak van nationale veiligheid

Kalkoenenfokkers hebben soms niet eens dieren opgezet voor de komende kerst omdat er toch niemand is om ze te slachten. Ook de kipfabrikanten kampen met grote tekorten aan vakbekwame medewerkers. “Dat leidt tot een enorme druk op onze sector. Van brexit tot corona en de recente CO₂-crisis hebben de Britse kippenvleesproducenten onvermoeid gewerkt om tekorten te voorkomen en de belevering op gang te houden. Die uitdagingen hebben laten zien hoe belangrijk het is om voedsel te beschouwen als de zaak van nationale veiligheid die het is”, zegt directeur Richard Griffiths van de British Poultry Council. Topman Ranjit Singh Boparan van 2 Sisters Food Group: “Minder arbeiders betekent minder keuze, lege schappen en inflatie. En dat gaat niet veranderen. We moeten met onze leveranciers en afnemers werken om deze crisis op te lossen, maar daar hangt een prijskaartje aan.”

De lege schappen zijn ook door officiële cijfers onderbouwd. Het Office of National Statistics. de Britse CBS, meldt dat in de tweede week van oktober één op de zes volwassenen ofwel negen miljoen consumenten niet in staat is geweest om alle essentiële voedingsproducten te kopen omdat die niet voorradig waren. Eén op de zeven kon geen benzine of diesel tanken – een probleem dat inmiddels grotendeels opgelost lijkt – en een kwart greep mis bij niet-essentiële voedingswaren. “61% van de ondervraagden zegt dat boodschappen doen anders was dan normaal. Het meest ging het om minder variatie in de winkels, gevolgd door het niet kunnen vinden van een alternatief of dat men naar meerdere winkels moest gaan om alles te krijgen wat ze nodig hadden.”

Brexit is oorzaak problemen

De voornaamste oorzaak voor al die problemen is brexit. De Britse transport- en voedingswereld was tot eind vorig jaar sterk afhankelijk van arbeidskrachten uit andere EU-landen om de productie en het vervoer op gang te houden. Ruim voor brexit riep de varkenssector regelmatig dat bij sommige slachterijen en vleesverwerkers tot 80% van de medewerkers uit Oost-Europese landen afkomstig was. In het transport lag het percentage vrijwel even hoog terwijl de Britten ook werden geholpen door cabotage ofwel EU-vrachtrijders die op grote schaal ritten in het VK uitvoerden. Omdat het sinds begin dit jaar voor EU-medewerkers veel moeilijker is om in het VK te werken, met werkvergunningen, visa met beperkte duur of het aanvragen van een verblijfsvergunning, zijn ze vrijwel allemaal terug naar het land van herkomst.

Tekorten met de kerst zijn haast onvermijdelijk

De regering van premier Boris Johnson wil de ergste nood nu oplossen door tijdelijke visa te verstrekken aan chauffeurs, vleesverwerkers en andere vakkrachten uit de tot voor kort zo vermaledijde Europese Unie. Maar daar blijken die medewerkers niet op zitten te wachten. Voor 5.500 tijdelijke visa voor chauffeurs kwamen zegge en schrijve 200 aanmeldingen binnen terwijl een soortgelijke regeling voor visa in de vleesverwerkende industrie ook nauwelijks succes heeft. BPC-directeur Griffiths: “Het is allemaal te weinig en het is te laat, tekorten met de kerst zijn haast onvermijdelijk.”

Krakend systeem gebroken door corona en brexit

Timothy Lang, emeritus-hoogleraar foodpolicy aan de City University of London, en schrijver van ‘Feeding Britain, our food problems and how to fix them’: “Het Britse foodsysteem stond al onder grote druk, net als in veel andere landen. Het uitgangspunt is al decennia lang om de consument goedkoop voedsel te bieden. Dat is hier al begonnen in 1846 met het British Empire en is voortgezet toen we in 1973 tot de Europese gemeenschappelijke markt werden toegelaten. Daarbij wordt geen rekening gehouden met de kosten voor de volksgezondheid of voor het milieu. Overal wordt al gewaarschuwd dat dit niet langer houdbaar is, dat we meer voor onze voeding moeten betalen, zeker ook om de primaire producent beter te belonen. Dat toch al aan alle kanten krakende systeem is in ons land gebroken door een combinatie van corona en brexit. Door brexit worden producten opgehouden aan de grenzen, is het moeilijker om aan bepaalde producten te komen en zijn duizenden arbeidskrachten vertrokken. Waarom zou iemand uit Roemenië of een ander EU-land hier komen werken als ze een berg formulieren in moeten vullen en dan maar een korte tijd mogen blijven. Die hebben een mooie baan in hun eigen land, die komen niet meer terug.

Een belangrijke factor is volgens Lang ook dat de Britten te afhankelijk zijn van voedingswaren uit het buitenland. De zelfvoorzieningsgraad voor bijvoorbeeld varkensvlees ligt onder de 50% terwijl ook groente en fruit veelal ingevoerd moet worden, wat nu moeilijker is door brexit. ‘’We hebben een land met een uitstekende bodem, volop water, een goed klimaat, het is beschamend dat we niet meer van ons eigen voedsel kunnen produceren. Waar moeten we het nu, na brexit, vandaan halen? Uit Afrika of Zuid-Amerika, dat is immoreel. Opvoeren van de eigen agrarische productie is in ons eigen belang. Premier Johnson heeft deels gelijk als hij stelt dat onze industrie meer moet investeren en betere lonen moet betalen om meer mensen aan te kunnen trekken. Dat betekent echter wel dat de prijzen voor voeding omhoog moeten, dat zegt hij er als slimme politicus liever niet bij.”