Deze transities kunnen leiden tot omslag van het voedselsysteem

Het voedselsysteem heeft een omslag nodig, daar is iedereen het over eens tijdens het evenement The environmental impact of food systems van Wageningen University & Research (WUR). Hoe kan een dergelijke omslag eruit zien en hoe kan die daadwerkelijk in gang worden gezet? Daar trachten verschillende (inter)nationale sprekers een antwoord op te geven.

Hoofddocent Farming Systems Ecology aan de WUR, Hannah van Zanten, geeft toe dat haar onderzoek een radicale oplossing is. Maar dat is dan ook hard nodig: het voedselsysteem staat onder druk, er worden meer grondstoffen gebruikt dan er voor handen zijn en het eten is ongezond en ongelijk verdeeld. De oplossing volgens Van Zanten: een voedselsysteem gebaseerd op circulaire principes.

“Op dit moment gaat er nog eetbaar voedsel richting de veevoerindustrie, er wordt zelfs voedsel geteeld voor dieren, terwijl deze gewassen ook geschikt zijn voor humane consumptie. Dit is onnodig als we onze consumptie aanpassen en daarmee hebben we veel minder landbouw grond nodig om Europa te voeden”, aldus Van Zanten.

Vier circulaire scenario’s

Van Zanten en haar onderzoeksteam hebben vier scenario’s (waaronder een baseline) uitgewerkt waarin het Europese voedselsysteem zelfvoorzienend is. Gebaseerd op vier principes:

het aanhouden van de planetaire grenzen
productie van gezonde voeding voor iedereen
(voedsel)verspilling tegengaan
reststromen gebruiken

In de plannen van de WUR-onderzoeker blijft er plaats voor dieren, maar die worden enkel gevoed met reststromen. Zuivel en vis blijven een grote rol spelen in het eetpatroon. Vlees zal slechts een klein deel van de consumptie omvatten. Het implementeren van deze principes met onze huidige consumptie levert al een winst op van twee derde minder landbouwgrond en 22% minder uitstoot.

Gezond en circulair

Daarnaast heeft de onderzoeker gekeken naar de optie om iedereen gezonder te laten eten, aan de hand van de EAT Lancet-aanbevelingen. “Als je minder dierlijke eiwitten gaat eten, komt er meer diversiteit in de gewassen die worden geteeld. Nu worden veel granen en oliegewassen verbouwd in Nederland, maar dan is er plaats voor andere gewassen zoals peulvruchten. Dit draagt ook bij aan het vergroten van de biodiversiteit.”

Het laatste scenario heeft een heel andere rol: het voeden van zoveel mogelijk mensen met gezonde voeding, ook buiten de EU, in tegenstelling tot de andere scenario‘s. Dit zal ertoe leiden dat voor 767 miljoen mensen buiten de EU ook gezonde voeding beschikbaar komt. Dit leidt ertoe dat alle landbouwgrond in de EU gebruikt zal moeten worden en de broeikasgasuitstoot toeneemt met 55%.

Lees ook: ‘Nee, Nederland kan niet voorzien in de eigen voedselbehoefte’

Van Zanten: “Zoals ik al zei: dit is een radicale omslag. Het is ook maar één voorbeeld van maatregelen die genomen kunnen worden om voeding duurzaam te produceren. Ik zeg niet dat dit dé manier is, maar het is wel nodig om na te denken over hoe we een transitie kunnen vormgeven.” De onderzoeker zegt dat het valt en staat bij goed beleid en bij bereidheid van de consument

Degrowth als oplossing

Benjamin Bordirsky (Potsdam Institute for Climate Impact Research) presenteert tijdens het evenement het idee van‘degrowth’ in het voedselsysteem. “Het gehele economische systeem is gebaseerd altijd verder groeien. Denk aan bruto binnenlands product, dat altijd maar moet groeien om aan te geven hoe goed het gaat met een economie. Dat terwijl die groei er niet voor zorgt er geen armoede meer is. Het zorgt niet voor meer tevredenheid en houdt geen rekening met beperktheid van grondstoffen en broeikasgasuitstoot.”

Bordirsky stelt dat de economie niet kan blijven groeien als we iets willen doen aan het consumptiepatroon. Hij stelt voor dat de focust verschuift van groei naar welzijn. “Het belang van economische groei moet afnemen en het verbeteren van welzijn moet voorop worden gesteld.”

Efficiëntie en voorziening voedselbehoefte

Hoe ziet die focus op welzijn er dan uit? Ook de Duitse onderzoeker voorziet dat consumenten gezonder moeten gaan eten en dat voedsel beter verdeeld moet worden over de wereld. Dan gaan efficiëntie en voldoen aan behoeftes hand in hand. “Op dit moment wordt er veel voedsel geproduceerd, maar een derde wordt verspild en er zijn nog mensen die honger lijden. Als dit beter op elkaar wordt afgestemd, kunnen we de wereld voorzien in de voedselbehoefte.”

Lees ook: Europees beleid leidt nog niet tot duurzame voedseltransitie

Voedseltransitie moet duidelijk doel hebben

Dan misschien wel de belangrijkste vraag: hoe ga je van modellen en ideeën naar realiteit? Daarover laat Tara Garnett van de Universiteit van Oxford haar licht schijnen. Volgens haar moeten we vaststellen wát we eigenlijk willen bereiken. “Veel verschillende invloeden hebben effect op hoe we eten en hoe het voedselsysteem is ingericht. Denk bijvoorbeeld aan inkomen, cultuur of regelgeving in een land. Dat zijn allermaal factoren die invloed hebben op hoe we denken over de voedseltransitie.”

Eén antwoord heeft Garnett niet, maar zij stelt dat er bij het maken van wet- en regelgeving wel stilgestaan moet worden bij deze factoren. Ook moet worden nagedacht over hoe de voedingsindustrie hierop kan inspelen. “Gaan we de oplossing vinden in technologie of moeten we ons focussen op het eten van alleen maar plantaardig en lokaal? Die ‘echte’ oplossing verschilt per persoon en per land. Iedereen kijkt anders naar dilemma’s.”

Haar conclusie: er moet leiderschap getoond worden, vanuit overheden en de voedingsindustrie. “Macht is overal, maar iedereen zegt het niet te hebben.”