WWF lanceert ‘duurzaam menu in balans met natuur’

Duurzaam en gezond eten is binnen de draagkracht van de aarde mogelijk. Dat blijkt uit het onderzoek ‘Gezond eten binnen de grenzen van één aarde’, dat in opdracht van het Wereld Natuur Fonds (WWF) is uitgevoerd. Hoe ziet het menu van de toekomst eruit? Hoe is dit tot stand gekomen? En wat betekent dit voor de Schijf van Vijf? Corné van Dooren (WWF) en Lilou van Lieshout (Voedingscentrum) geven hun visie.

De manier waarop wij in Nederland eten, is niet duurzaam: het draagt bij aan biodiversiteitsverlies, klimaatverandering, vervuiling, ontbossing en overbevissing, zegt Corné van Dooren, adviseur duurzame voedselconsumptie WWF-NL. Hij is van mening dat de officiële voedingsadviezen voor gezond eten nog onvoldoende rekening houden met het milieu. “In 2022 verscheen een grote overzichtsstudie die aangaf dat bijna alle officiële richtlijnen in de wereld niet duurzaam genoeg zijn, terwijl het eerder verschenen EAT-Lancet-menu om een meer lokale toepassing vroeg. Dat hebben wij gecombineerd in ons onderzoek naar hoe een duurzaam menu in balans met natuur eruitziet.”

Het uitrekenen van het menu van de toekomst vraagt veel kennis en ervaring, weet Van Dooren. “De studie verschilt duidelijk met eerder verschenen onderzoeken. We hebben niet alleen verlaging van broeikasgassen en landgebruik, zoals in de meeste andere studies, als uitgangspunt genomen, maar zoeken naar een oplossing voor vijf indicatoren tegelijk, die binnen de planetaire grenzen moeten vallen: biodiversiteitsverlies, stikstofstromen, fosfaatstromen, landgebruik, klimaatverandering en zoetwatergebruik voor irrigatie.”

Samenstellen duurzaam menu

Als eerste hebben de onderzoekers gekeken wat de Nederlandse consument op dit moment eet op basis van de meest recente Voedsel Consumptie Peiling 2019-2021. Daarna zijn de vijf planetaire grenzen voor Nederlanders vastgesteld en nieuwste cijfers ingevoerd van milieubelasting van de 407 meest gegeten producten in Agri-footprint. Vervolgens zijn de menu’s voor mannen en vrouwen geoptimaliseerd naar de vier menu’s voor de toekomst. Daarbij is gebruik gemaakt van een voorspelling van betere landbouwtechnieken, een toename in efficiëntie van de voedselverwerking, gebruik van groenere energie en vermindering van voedselverspilling in 2030 en 2050.

Van Doornen: “We hebben het menu zo samengesteld dat het past binnen de Nederlandse eetcultuur door het huidige voedingspatroon als uitgangspunt te nemen en waar nodig aanpassingen te doen. We laten geen grote verandering in de consumptie toe van productgroepen die veel gegeten worden en waar geen minimale aanbevolen hoeveelheden voor zijn: we blijven minimaal een derde daarvan eten en maximaal de helft meer. Daarbij is er wel een verschuiving van vlees naar vleesvervangers, omdat die in dezelfde groep zitten.”

Uit het onderzoek blijkt dat de urgentie om de voedingsadviezen aan te passen groot is, benadrukt Van Dooren. “Een aanscherping zorgt voor een noodzakelijke vermindering van de impact van onze voedselconsumptie op natuur, milieu, klimaat en biodiversiteit. In totaal kan een aangepast menu in de toekomst zorgen voor het terugbrengen van biodiversiteitsverlies als gevolg van het Nederlandse menu met wel 55-84%.”

Het was überhaupt maar de vraag of een menu dat voldoet aan de aanbevelingen voor voedingsmiddelen, energie en voedingsstoffen binnen planetaire grenzen mogelijk is, zegt Van Dooren. “Gelukkig blijkt uit de resultaten dat dat goed kan.”

Duurzaam menu: geef voorkeur aan vers en lokaal

In het menu van de toekomst wordt volgens WNF vooral vleesconsumptie lager; deze gaat naar 0,5 tot 1,5 porties per week. Het eten van meer peulvruchten, noten en vleesvervangers zorgt voor compensatie.

Kaas wordt minder dan de helft van de huidige aanbeveling. En verder is er ruimte voor één à anderhalf portie vis, één tot drie eieren en 1 à 2 porties (250-350 ml) vloeibare zuivel  per week. Brood- en volkoren graanproducten blijven een belangrijke bron van voedingsstoffen. Datzelfde geldt voor groente en fruit met een lage milieu-impact. Verder bestaat het planeetaardige eetplan van het Wereld Natuur Fonds uit vier adviezen: eet meer plantaardig en minder dierlijk; geef de voorkeur aan vers en lokaal boven sterk bewerkte producten; kies producten van duurzame landbouw, zoals biologisch en breng meer variatie en balans op je bord.

Met de studie heeft WNF de scenario-studie EAT-Lancet geoptimaliseerd, vertelt Van Dooren. “Verschil is dat wij dichter bij de huidige situatie in Nederland zijn gebleven en Nederlandse milieu-cijfers hebben gebruikt. Zo komen we uit op wat meer aardappelen, wat minder groente en een stuk minder noten en peulvruchten dan het EAT-Lancet-menu, waarin geen rekening wordt gehouden met lokale verschillen, productieomstandigheden en behoeften.”

In deze studie zijn de effecten van het menu op de Nederlandse veehouderij niet onderzocht. Wel benadrukt Van Dooren dat het WWF voorstander is van circulaire, natuurinclusieve vormen van landbouw. “Dat betekent stoppen met veevoer dat gerelateerd is aan ontbossing, maar ook inzet op kruidenrijk grasland voor de veeteelt en op lokale productie van eiwitrijke gewassen voor menselijke consumptie, zoals peulvruchten.”

Door ons menu aan te passen, ontstaat een voedselsysteem dat voldoende voedzaam eten biedt aan huidige en toekomstige generaties, concludeert Van Dooren. “Het aanpassen van de voedingsadviezen, zoals de Schijf van Vijf, is een essentiële stap.”

Richtlijnen Schijf van Vijf

Expert Duurzaam Eten, Lilou van Lieshout, van het Voedingscentrum reageert: “Voor de leefbaarheid van de aarde en onze eigen gezondheid is het inderdaad noodzakelijk dat we anders gaan eten. Om zoveel mogelijk mensen mee te nemen in de verschuiving naar een meer plantaardig voedingspatroon stimuleert het Voedingscentrum haalbare en passende stappen. Daarom is er veel ruimte om eigen keuzes te maken. Ook binnen de Schijf van Vijf kun je ervoor kiezen om 0,5-1,5 portie vlees per week te eten. Eet je volgens de Richtlijnen Schijf van Vijf met weinig of geen vlees, dan haal je al ongeveer 60% van je eiwitten uit plantaardige bronnen. Dit komt aardig in de richting van het menu van de toekomst zoals het WWF heeft berekend. Eet je de maximale 500 gram vlees per week dat past binnen de Schijf van Vijf, dan is het toekomstmenu van WWF een flink stuk plantaardiger”, legt ze uit.

Vlees wordt door het WWF vooral vervangen door kant-en-klare vleesvervangers. Daar plaatst Van Lieshout kanttekeningen bij. “Je zet hiermee een goed stap voor het milieu, maar vaak zijn ze niet zo gezond omdat er te weinig eiwit en/of te veel zout in zit. Tofu en tempé zijn altijd gezonde en duurzame keuzes. Maar je kunt vlees ook plantaardig vervangen door bijvoorbeeld meer peulvruchten en noten te eten. Dat is in lijn met de Schijf van Vijf én het WWF-menu.”

Verder is er volgens het WWF minder ruimte voor kaas dan in de Richtlijnen Schijf van Vijf. “Als we minder kaas gaan eten, moeten we voedingsstoffen zoals calcium uit andere producten halen. Denk aan groene bladgroente, peulvruchten, tofu en verrijkte zuivelvervangers.” Ook voor vetten en oliën is er slechts beperkt ruimte in het WWF-menu: 10 gram per dag ten opzichte van 40-65 gram in de Richtlijnen Schijf van Vijf. “Vetten zijn een belangrijke bouw- en brandstof voor je lichaam en leveren vitamines A, D en E. Vanuit praktisch oogpunt kan het lastig kan zijn om je eten te bereiden met zo’n kleine hoeveelheid bereidingsvetten”, vindt Van Lieshout.

Haalbare en passende stappen

Om zo veel mogelijk mensen mee te nemen in de verschuiving naar een meer plantaardig voedingspatroon stimuleert het Voedingscentrum haalbare en passende stappen, benadrukt ze. “Maar om binnen de grenzen van één aarde te blijven zal er meer moeten gebeuren. Dit vraagt om verdere integratie van duurzaamheid in voedingsrichtlijnen, ook in de Schijf van Vijf. Hierbij moet naast klimaatimpact ook gekeken worden naar andere duurzaamheidsindicatoren, zoals landgebruik en waterverbruik. Op dit moment werkt de Gezondheidsraad bijvoorbeeld aan een advies dat meer inzicht geeft in de gezondheidseffecten van een verdere verschuiving richting plantaardig. Op basis van de verschillende onderzoeken en adviezen kijken we welke update op termijn wenselijk is om de Schijf van Vijf verder te verduurzamen.”

Het duurzame menu van WNF wordt momenteel voorgelegd aan verantwoordelijke instanties, zoals Ministerie van LNV, Gezondheidsraad en Voedingscentrum, met als verzoek om in de nieuwe richtlijnen meer rekening te houden met duurzaamheid. Van Dooren besluit: “We vragen ook cateraars en supermarkten om hun aanbod meer in lijn te brengen met dit planeetaardig menu voor de toekomst.”