Zeeland als levend lab in de eiwittransitie

Bij innovatienetwerk FoodDelta Zeeland staat innovatie door samenwerking centraal. “We zien Zeeland als een levend laboratorium voor de voedselproducerende ketens van de toekomst”, vertelt directeur Johan Dourleijn. “Daarbij richten we ons bijvoorbeeld op duurzame eiwitten. Zowel uit de zee als van het land, zoals quinoa, peulvruchten, schaal- en schelpdieren en zeewier.”

FoodDelta Zeeland is een triple helix innovatienetwerk, aldus Johan Dourleijn. “Wij richten ons op de hele bedrijfsketen van teelt tot verkoop van producten in de winkel of bij de horeca. Echt van grond tot mond, dus. Daarnaast nemen de kennisinstellingen, zoals Hogeschool Zeeland, mbo-opleider Scalda en het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) deel aan dit samenwerkingsverband, alsmede de provinciale en gemeentelijke overheden.

Het innovatienetwerk denkt na over de voedseltransitie; het voedsel van de toekomst. “We vinden het belangrijk dat de Zeeuwse voedselproducerende keten een rol blijft spelen in de toekomstige voedselvoorziening. Ketensamenwerking is daarbij het uitgangspunt.”

FoodDelta Zeeland heeft vier ambities

Om de toekomstplannen concreter te maken, heeft FoodDelta Zeeland vier verschillende ambities geformuleerd. Protein Delta Zeeland gaat over de eiwittransitie. “We zien Zeeland als een belangrijke provincie die duurzame eiwitten naar het bord brengt. Zowel uit de zee als van het land.” Health Delta Zeeland zet in op het thema voeding & gezondheid. “Naast duurzame eiwitten moeten we ook goed blijven kijken naar de gezondheidsaspecten van het voedsel”, benadrukt Dourleijn. 

Daarnaast zijn mensen nodig, vervolgt hij. “Dat hebben we verwoord in de ambitie Career Delta Zeeland. Hierbij zien we de foodsector als een inspirerende en betekenisvolle, moderne werkgever. De vierde ambitie, tot slot, is Smart Delta Zeeland. “We zetten in op het gebruik van slimme technologie, zoals robotisering en AI. Data-uitwisseling binnen de keten is daarbij eveneens heel belangrijk.”

Zeeuwse Quinoaketens

De afgelopen jaren heeft FoodDelta Zeeland zich vooral ingezet op het verbinden van verschillende partijen. In dat kader noemt Dourleijn het project Zeeuwse Quinoaketens. “Als keten hebben we nauw samengewerkt om te ontdekken waar de grootste kansen liggen. Niet alleen op het gebied van teelt, maar ook wat betreft schoning, sortering en verwerking. Zo verwerkt Meatless in Goes de quinoa tot vezels voor de productie van vleesvervangers. Tot slot hebben we met elkaar gekeken naar de afzet richting de consument.”

Met de juiste expertise blijkt het voor de diverse ketenpartijen goed mogelijk om winstgevende activiteiten te ontwikkelen, waarbij verdere opschaling van volumes wenselijk is. Voor Zeeuwse telers wordt geschat dat een groei naar totaal 160 hectare quinoa per jaar mogelijk is. De voorzichtige inschatting is dat in Zeeland in 2025 consumentenproducten met quinoa voor een marktwaarde van circa € 30 miljoen geproduceerd kunnen worden.

Het project was ontzettend leerzaam, ervaart de directeur. “Door de stijgende afzet kunnen meer akkerbouwers quinoa telen. Dat leidt tot kansen en tot groei. Zo proberen we het heel concreet vanuit een bepaalde teelt de keten verder te ontwikkelen. Learning by doing staat daarbij centraal.” Er wordt overigens niet alleen samengewerkt met Zeeuwse bedrijven, maar ook met partijen buiten Zeeland. Zo trad bij het quinoaproject het bedrijf GreenFood50 uit Wageningen op als ketenregisseur.

Peulvruchten ook heel interessant

Naast quinoa zijn ook peulvruchten heel interessant voor de toekomstige Zeeuwse voedselproductie, vanwege de grondsoorten en het klimaat. Maar met alleen telen ben je er niet, weet Dourleijn. “We moeten er ook voor zorgen dat peulvruchten meer geaccepteerd en gewaardeerd worden door de consument. De consumentenperceptie is heel belangrijk. De eiwittransitie is immers een transitie die plaatsvindt op het bord van de consument, die andere keuzes moet gaan maken. Daarom beginnen wij bij het eindpunt. Van daaruit redeneren we terug naar de teelt.”

Bij de consumentenperceptie speelt de horeca een belangrijke rol, weet hij. “Het is belangrijk dat horecaondernemers het aandurven om gasten kennis te laten maken met nieuwe gerechten op basis van peulvruchten. Zo ontstaat een heel praktisch businessmodel. De horecaondernemers kunnen zich positioneren door een groenere keuze te bieden en het verhaal over de lokale keten te vertellen. Daarnaast is het ook de bedoeling dat mensen thuis vaker voor peulvruchten kiezen. Dat maakt ons triple helix netwerk zo waardevol. De overheid kan hierbij een rol spelen door de voedselomgeving in de publieke ruimte in een bepaalde richting te sturen.”

Schaal- en schelpdieren meer op het menu

Bij de toekomstige Zeeuwse voedselverwerking gaat het niet alleen op producten van het land, maar ook uit de zee. “Om in de toekomst voldoende voedsel te blijven produceren, is aquacultuur in onze provincie heel belangrijk. Daarbij gaat het niet alleen om mosselen, maar ook om kweekvis, zoals kingfish en tarbot. Van de wilde vangst, dus het jagen, stappen we steeds meer over naar gecontroleerde omstandigheden.”

Protein Delta Zeeland kijkt onder meer naar het gebruik van mosselen en andere schelpdieren als ingrediënt. “Deze laag-trofische organismen kun je heel duurzaam telen zonder bestrijdingsmiddelen en bemesting. We proberen ook de schaal- en schelpdieren meer op het menu te krijgen. Daarbij hoort nieuwe productontwikkeling, want de vraag naar het traditionele mosselpannetje daalt.”

Een van de projecten is Seabased Protein Revolution. “In dit project wordt een assortiment van seabased producten ontwikkeld. Daarbij wordt naar diverse voedselbronnen gekeken, zoals mosselen, vissoorten, krabben, mesheften, zeegroenten en andere planten.” Storytelling speelt een zeer belangrijke rol bij de ontwikkeling van de producten. “Een uitdaging is om de jongere generatie bewuster te maken van seabased producten als vervanger van vlees.”

Ook zeewier biedt kansen. “We onderzoeken op welke manier zeewieren een rol kunnen spelen in een veranderend voedselpatroon. Zeewieren zijn een hele duurzame keuze. In combinatie met mosselteelt zorgt de zeewierkweek voor een vergroting van de biodiversiteit. Zo kun je dus ook nog waarde toevoegen.” Daarnaast wordt gekeken op welke manier de productie van zeewier opgeschaald kan worden. “Daarbij onderzoeken we onder meer de extractie van waardevolle ingrediënten. Hoe kunnen we de extracten op een grotere schaal verwerken?”

Aansluiten bij de Eat Lancet-dieet

Dourleijn vervolgt: “De eiwittransitie betekent dat we andere eiwitten op ons bord moeten krijgen die duurzamer zijn en minder belastend voor het milieu. Daarnaast speelt ook gezonde voeding een rol. Daarom kijken we naar het menu van de toekomst: het duurzame en gezonde Eat Lancet-dieet. De Eat Lancet-commissie heeft richtlijnen gegeven hoe je dagelijkse menu eruit zou moeten zien om in de toekomst met elkaar in goede gezondheid op een gezonde planeet te kunnen leven. Binnen Protein Delta en Health Delta Zeeland kijken we hoe Zeeuwse producten aansluiten bij de Eat Lancet-richtlijnen van een gezond weekmenu.”

Vorig jaar heeft mbo-opleider Scalda voor de Dutch Food Week een weekmenu samengesteld door Zeeuwse producten te combineren met de Lancet-richtlijnen. “Hiervan hebben we een klein boekje gemaakt met een QR-code, zodat consumenten ook thuis met duurzame gerechten aan de slag konden gaan.”

Telkens weer nieuwe projecten

Voor de toekomst ziet Dourleijn heel veel kansen. “Denk bijvoorbeeld aan de nieuwe duurzaamheidsrapportage Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD), waarbij je niet alleen naar de duurzaamheid van je eigen bedrijf kijkt, maar ook naar de duurzaamheid van je toeleveranciers en dus van de hele keten. Het verder verduurzamen wordt steeds belangrijker. Dat vraagt om meer samenwerking en transparantie tussen de verschillende ketenpartijen.”

Hij besluit: “Ik denk echt dat we met FoodDelta Zeeland op de goede weg zijn. We blijven die verbinding en samenwerking zoeken. Daarbij fungeert Zeeland als een soort living lab. We innoveren niet vanuit een laboratorium ergens in de kelder, maar in het openbaar met bestaande bedrijven. Als een living lab.” Daarbij wordt geen einddatum gehanteerd. “Telkens zullen er weer nieuwe projecten op ons pad komen. Het is een doorgaand proces. We blijven verbinden, borrelen en bruisen, zodat nieuwe ideeën aan de oppervlakte komen. Learning by doing is ook becoming by doing. Je wordt waar je mee bezig bent, namelijk een toekomstgerichte regio die duurzaam en gezond voedsel de wereld in brengt.”